تعاملات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد مرحله‌ای شده که تنها یک تصمیم هوشمندانه و متوازن می‌تواند مسیر آینده پرونده هسته‌ای را مشخص کند؛ مرحله‌ای که در آن، بحث صرفاً بر سر غنی‌سازی یا بازرسی نیست، بلکه موضوع اصلی «تعریف دوباره قواعد بازی» در حوزه امنیت هسته‌ای، حقوق بین‌الملل و بازدارندگی ملی است.
ایران ویو24- سیاست خارجی
آخرین داده‌ها و مواضع رسمی درخصوص تعاملات جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نشان می‌دهد که دو طرف وارد مرحله‌ای حساس و تعیین‌کننده از مذاکرات هسته‌ای شده‌اند. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تصریح کرده است که هرگونه همکاری جدید صرفاً پس از دستیابی به یک چارچوب جامع و نهایی همکاری‌ها آغاز خواهد شد. وی همچنین بر آمادگی ایران برای ادامه مذاکرات و در عین حال ایستادگی در برابر فشارهای بین‌المللی و تهدیدهای احتمالی تأکید کرده است.
در همین چارچوب، هیئت مذاکره‌کننده ایرانی روز جمعه ۱۴ شهریور به وین اعزام شد و در روز جمعه و شنبه مذاکراتی تخصصی با مقامات آژانس انجام داد. هدف این مذاکرات، تدوین یک سازوکار همکاری جدید منطبق با قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» عنوان شده است. به گفته رضا نجفی، سفیر و نماینده دائم ایران در وین، ضرورت بازتعریف مناسبات با آژانس در پرتو تغییر شرایط امنیتی و سیاسی، از محورهای اصلی این گفت‌وگوها بوده است.
از سوی دیگر، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، خواستار تسریع روند مذاکرات شده و هشدار داده است که «گفت‌وگوهای فنی نمی‌تواند ماه‌ها به طول بینجامد». او ابراز امیدواری کرده که توافقی درخصوص ازسرگیری بازرسی‌ها پیش از نشست فصلی شورای حکام حاصل شود.
این در حالی است که پیش بینی می شود آژانس بین المللی در نشست فصلی پیشرو بار دیگر در گزارشی سیاسی و یک سویه ایران درا در مظان اتهام و تحت فشاار قرار دهد. چنانچه بر اساس گزارش ها در گزارش‌های اخیر آژانس ادعا شده است که تا تاریخ ۱۳ ژوئن، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با غلظت ۶۰ درصد از مرز ۴۴۰ کیلوگرم فراتر رفته است. همچنین آژانس اعلام کرده که از همان تاریخ، به دلیل شرایط موجود، امکان انجام فعالیت‌های میدانی لازم برای راستی‌آزمایی را نداشته است؛ در حالی که هیچ اشاره‌ای به محکومیت حملات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران در این گزارش نشده است.
این گزارش ها بار دیگر همکاری های یکجانبه ایران در فضای فقدان تعهد آژانس را نادیده می گیرد. چنانچه بر اساس داده‌های رسمی، تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۴۵۰ مورد بازرسی از تأسیسات هسته‌ای ایران توسط آژانس انجام شده که این رقم معادل حدود ۲۵ درصد کل بازرسی‌های جهانی آژانس در همان سال بوده است. با وجود این سطح از همکاری، موضوع محدودسازی بازرسی‌ها زمانی مطرح شد که برخی تأسیسات هسته‌ای ایران ـ با وجود قرار داشتن تحت پادمان آژانس ـ هدف حملات خرابکارانه و تجاوزکارانه اسرائیل و آمریکا قرار گرفتند، بدون اینکه آژانس حتی یک بیانیه حمایتی یا انتقادی صادر کند.
بر این اساس از نگاه تهران، مدالیته جدید همکاری با آژانس باید به‌گونه‌ای طراحی شود که یکجانبه نبوده و تعهدات متقابل آژانس را نیز بر اساس مقررات بین‌المللی و معاهدات مربوطه در بر گیرد.
ایران تأکید دارد:
-
بی‌عملی آژانس در قبال خرابکاری‌ها و حملات خارجی، ضرورت راستی‌آزمایی عملی اراده آژانس برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات را آشکار ساخته است.
-
دسترسی‌ها و بازرسی‌ها باید به‌گونه‌ای تنظیم شوند که امنیت ملی و اطلاعات حساس ایران در معرض تهدید قرار نگیرد.
-
این رویکرد، هم با تعهدات ایران ذیل ان‌پی‌تی سازگار است و هم امنیت ملی و بازدارندگی کشور را تضمین می‌کند.
محورهای اصلی مدالیته پیشنهادی ایران
-
ضمانت‌های امنیتی برای تأسیسات هسته‌ای به‌منظور پیشگیری از حملات خارجی یا خرابکاری.
-
حفظ حق تصمیم‌گیری مستقل ایران در حوزه حفاظت و مدیریت تأسیسات، بدون تضعیف این حق از طریق نظارت‌های بیش از حد.
-
تدوین یک چارچوب فنی و حقوقی شامل:
-
تعریف دقیق محدوده دسترسی بازرسان،
-
تدوین روال‌های حفاظت از داده‌ها و اطلاعات حساس،
-
طراحی سیاست‌های مشخص برای مقابله با تهدیدات خارجی و خرابکاری،
-
تضمین شفافیت متقابل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اجرای وظایف خود.
-
-
انعطاف‌پذیری مدالیته در پاسخ به بحران‌ها؛ به‌گونه‌ای که در صورت بروز تهدید امنیتی یا حمله خارجی، ایران بتواند اقدامات امنیتی فوری را با حفظ حداقل سطح شفافیت اعمال کند و یا از حمایت بیشتر آژانس برخوردار شود.
تحولات اخیر بیانگر آن است که روابط ایران و آژانس در مرحله‌ای قرار گرفته که نیازمند طراحی یک الگوی همکاری متوازن، فنی، امنیتی و حقوقی است. چنین الگویی می‌تواند همزمان شفافیت لازم را برای اعتمادسازی بین‌المللی فراهم کند و در عین حال، امنیت ملی، حاکمیت و منافع راهبردی جمهوری اسلامی ایران را تضمین نماید. اما فشارهای غربی برای همکاری های عجولانه بدون پشتوانه حمایتی ادامه دارد.
