نشست سران اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (همسود) در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان، با تصمیم‌هایی کم‌سابقه در حوزه‌های مالی، امنیتی و همکاری‌های منطقه‌ای، این کشور را به کانون تحرک دیپلماسی اوراسیا در هفته گذشته تبدیل کرد. مهم‌ترین دستاورد اجلاس، تولد قالب جدید «همسود پلاس» و توافق بر استقلال مالی با محوریت ارزهای ملی بود.
ایران‌ویو۲۴-بین‌الملل
در روزهای پایانی هفته گذشته، پایتخت تاجیکستان شاهد تحولی جدی در ساختار همکاری‌های اوراسیایی بود. نشست سران کشورهای عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS)، فراتر از چارچوب سنتی مشورت‌های سیاسی، با امضای ده‌ها سند همکاری و تصمیمات اقتصادی و امنیتی، مسیر جدیدی برای آینده منطقه پساشوروی ترسیم کرد.
این نشست با پیام مشترک سران روسیه و کشورهای آسیای مرکزی مبنی بر حرکت به‌سوی نظم جهانی چندقطبی و مستقل از محور غرب همراه شد؛ پیامی که در بیانیه پایانی نیز بازتاب یافت و بر اصولی چون برابری کشورها، منع تقسیم امنیت و احترام به حقوق بین‌الملل تأکید داشت.
تقویت محور مسکو – دوشنبه
پیش از آغاز نشست چندجانبه همسود، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و امامعلی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان با امضای ۱۶ سند همکاری راهبردی، روابط دوجانبه را در مسیر اتحاد پایدار قرار دادند.
مهم‌ترین این اسناد، بیانیه تعمیق روابط شراکت راهبردی و اتحاد دو کشور بود که حوزه‌هایی از انرژی، تجارت، امنیت سایبری، مهاجرت و سرمایه‌گذاری مشترک را در بر می‌گرفت. این توافقنامه‌ها نشان دادند مسکو همچنان به تاجیکستان به چشم یکی از محورهای کلیدی نفوذ و ثبات در آسیای مرکزی می‌نگرد.
انرژی و امنیت؛ دو ستون اصلی همگرایی
در دستور کار اجلاس دوشنبه، دو محور اصلی ـ امنیت منطقه‌ای و تضمین انرژی پایدار ـ مورد تأکید قرار گرفت.
روسیه اعلام کرد آماده است در احداث نیروگاه‌های برق‌آبی و هسته‌ای در تاجیکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی مشارکت کند. هم‌زمان، پوتین پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان را «عامل کلیدی ثبات در منطقه» خواند و سران کشورها درباره هماهنگی امنیتی در قبال وضعیت افغانستان به توافق رسیدند.
این همگرایی امنیتی، جلوه‌ای از وابستگی مشترک کشورهای شمال و جنوب آسیای مرکزی به چتر دفاعی روسیه محسوب می‌شود.
جهش در تجارت و همکاری مالی
بر اساس داده‌های رسمی، حجم مبادلات تجاری روسیه با پنج کشور آسیای مرکزی به بیش از ۴۵ میلیارد دلار رسیده است.
اعلام رسمی تصمیم برای انجام معاملات با ارزهای ملی و توافق بر اجرای برنامه اقدام تجاری روسیه ـ تاجیکستان برای سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ نشانه‌ای روشن از تلاش برای کاهش وابستگی به دلار و تحکیم استقلال مالی مشترک است.
پوتین در سخنان خود همچنین نقش بیش از یک‌میلیون کارگر مهاجر تاجیک در اقتصاد روسیه را برجسته کرد و وعده تسهیل وضعیت اقامت و اشتغال آنان را داد؛ موضوعی که برای اقتصاد تاجیکستان ـ وابسته به حواله‌های ارزی مهاجران ـ اهمیتی حیاتی دارد.
«همسود پلاس»؛ زایش یک قالب جدید منطقه‌ای
محور اصلی بیانیه پایانی اجلاس، معرفی قالب جدید همکاری تحت عنوان «CIS Plus» یا همسود پلاس بود.
این ابتکار، به پیشنهاد رئیس‌جمهور تاجیکستان صورت گرفت و با استقبال کامل ولادیمیر پوتین روبه‌رو شد. رئیس‌جمهور روسیه تأکید کرد که فرمت جدید، امکان مشارکت فعال دیگر کشورها و نهادهای بین‌المللی را در برنامه‌های همسود فراهم می‌کند.
در این چارچوب، سازمان همکاری شانگهای نیز قرار است جایگاه ناظر در قالب همسود پلاس دریافت کند؛ اقدامی که می‌تواند هم‌پوشانی سازنده میان دو ساختار روسی–چینی (شانگهای و اوراسیا) ایجاد کند.
دیپلماسی اوراسیایی در سطح باز
پوتین در پیام پایانی خود اعلام کرد: «درهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا همیشه باز است.»
او بر مزایای بازارهای گسترده و فرصت‌های اقتصادی برای کشورهای علاقه‌مند به همکاری تأکید کرد. این موضع نشان می‌دهد مسکو در پی گسترش داوطلبانه حوزه نفوذ و رقابت نرم اقتصادی است، نه تحمیل سیاسی.
نشست دوشنبه را باید گام عملی گذار از گفت‌وگو به اقدام در چارچوب همگرایی اوراسیایی دانست.
تولد قالب «همسود پلاس» علامت روشن بلندپروازی جدید کشورهای پساشوروی برای ورود به مرحله جذب شرکای تازه و ایجاد ارتباطات ساختاری فرا‌منطقه‌ای است.
اگر هدف اتحادیه در عمل محقق شود ـ به‌ویژه در زمینه استفاده سیستماتیک از ارزهای ملی در تجارت منطقه‌ای ـ می‌توان آن را نقطه آغاز یک تحول استراتژیک در نظام مالی و ژئوپلیتیکی اوراسیا دانست.
