با وجود تصریح معاهده ۱۳۵۱ بر تخصیص سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب رود هیرمند به ایران، آمار سال آبی گذشته حاکی از ورود تنها ۱۱۹ میلیون مترمکعب به کشور است؛ رقمی بسیار کمتر از سهم قانونی که در حالی ثبت شده که سد کجکی در افغانستان طبق داده‌های ماهواره‌ای مملو از آب و حتی سرریز بوده است. استمرار بی‌توجهی کابل به تعهدات، مذاکرات بی‌نتیجه و پیامدهایی چون خشک شدن هامون، مهاجرت و بیکاری، این بحران را از یک چالش آبی به موضوعی امنیتی و اجتماعی بدل کرده است.
ایران‌ویو۲۴-محیط‌زیست
بر اساس مفاد معاهده ۱۳۵۱، افغانستان باید سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب رود هیرمند را به ایران اختصاص دهد. با این حال، گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد ورودی این رودخانه در سال آبی گذشته تنها به حدود ۱۱۹ میلیون مترمکعب رسیده است. این کاهش چشمگیر در حالی رقم خورده که بررسی تصاویر ماهواره‌ای وضعیت سد کجکی را پر و حتی سرریز شده نشان می‌دهد، اما حقابه تاریخی ایران همچنان تأمین نشده است.
بر اساس گزارش ایسنا، حقابه هیرمند بار دیگر در صدر مسائل حساس حوزه آب کشور قرار گرفته و تأثیر مستقیم آن بر کشاورزی و محیط‌زیست شرق ایران محسوس است. در همین راستا، ایران علاوه بر تأکید بر اجرای معاهده، آمادگی خود را برای ارائه کمک‌های فنی به منظور اصلاح مسیر رودخانه و بازگرداندن جریان طبیعی آب اعلام کرده است.
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، با اشاره به تداوم گفت‌وگوهای ناکام با همسایه شرقی گفت: «افغانستان در گفتار خود پایبندی به معاهده را اعلام می‌کند، اما عملاً همکاری نمی‌کند.» او تأکید کرد که وعده‌های شفاهی کابل به نتیجه عملی نرسیده است.
فرهاد شهرکی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، نیز در اردیبهشت‌ماه یادآور شد که حقابه هیرمند صرفاً یک مطالبه نیست، بلکه حکم قانونی حکمرانی است. به گفته او، پر بودن مخزن سد کجکی بیانگر ظرفیت آبی کافی برای اجرای تعهدات است، اما ملاحظات و مدیریت سیاسی در افغانستان مانع این امر می‌شود.
این پیگیری‌ها سابقه‌ای طولانی دارد و محدود به ماه‌های اخیر نیست. وزیر نیرو در تیرماه از برگزاری نشست‌های تازه با مسئولان افغانستان خبر داد، اما نتایج همچنان بی‌ثمر مانده است.
تداوم محرومیت ایران از سهم قانونی هیرمند نه‌تنها منابع آب ورودی را کاهش داده، بلکه مجموعه‌ای از مشکلات دیگر را دامن زده است؛ خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون، افزایش موج مهاجرت، بیکاری و ایجاد بحران‌های اجتماعی در سیستان‌وبلوچستان، از جمله پیامدهای مستقیم این کمبود آبی است. کارشناسان معتقدند پرونده حقابه هیرمند فراتر از یک اختلاف آبی، به دغدغه‌ای راهبردی برای امنیت و ثبات شرق کشور بدل شده است.
