با اجرایی شدن مکانیزم ماشه علیه ایران، آینده دیپلماسی تهران در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. کارشناسان می‌گویند تهران از یک‌سو می‌تواند به سمت اقدامات سختی چون تعلیق ان پی تی- NPT یا محدود کردن همکاری با آژانس حرکت کند، اما از سوی دیگر فرصت دارد با طرح ایده‌هایی چون تبدیل شدن به شاهراه مبادلات جهانی، رویکردی ایجابی و فعال را در پیش بگیرد.
زهرا ترابی- ایران ویو24
ساسان کریمی تحلیلگر مسائل بین المللی در گفتگو با ایران ویو24، درباره اجرای مکانیزم ماشه و اینکه بهترین پاسخ تهران در این زمینه باید چگونه باشد پاسخ داد: انتخاب‌های متنوعی ممکن است پیش روی ایران باشد؛ از تعلیق اجرای معاهده ان پی تی- NPT تا ارسال نامه خروج از آن. حتی می‌توان همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را محدود یا تعلیق دائمی کرد و عملاً اثر بازرسی‌ها را کاهش داد. این اقدامات ممکن است، اما سؤال اینجاست که چقدر می‌تواند مؤثر باشد؟ شاید حتی باعث شود طرف مقابل، به‌ویژه ایالات متحده و رژیم اسرائیل، بیش از گذشته بهانه‌جویی کنند و ایران را بیشتر در مسیر امنیتی‌سازی قرار دهند و روایت خود را به افکار عمومی جهان غالب کنند.
وی ادامه داد: در عین حال ایران می‌تواند از ظرفیت‌های جهانی هم استفاده کند؛ اختلافات اروپا و روسیه، شکاف‌های بین آمریکا و چین، و حتی بهره‌گیری از نهادهای بین‌المللی. البته این مسیر آسانی نیست و شاید چندان هم نتیجه‌بخش نباشد. اما ایران می‌تواند از وضعیت واکنشی خارج شود و به‌جای تقابل مستقیم، یک موضع ایجابی بگیرد.
این استاد دانشگاه براین باور است: برای نمونه، ایران می‌تواند ایده تبدیل‌شدن به شاهراه مبادلات جهانی را مطرح کند؛ اینکه آسان‌ترین مسیر تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک از ایران عبور می‌کند. چنین موضعی، ایران را از یک واکنش صرف به یک بازیگر فعال در نظم جهانی تبدیل می‌کند. به هر حال، واکنش‌های مختلف، چه سلبی و چه ایجابی، متصور است و به تصمیم نهادهای حاکمیتی بستگی دارد.
او در ادامه در پاسخ به این پرسش که آینده دیپلماسی ایران در عصر پسا‌تحریم چگونه خواهد بود، توضیح داد: واقعیت این است که روابط ایران با اروپا به‌شدت رو به افول است. جنگ اوکراین این روند را تشدید کرده و اتحادیه اروپا هم تحریم‌های یک‌جانبه بیشتری علیه ایران اعمال خواهد کرد. این موضوع حتی بر تجارت حداقلی ایران و اروپا هم تأثیر خواهد گذاشت.
کریمی اظهار کرد: نباید انتظار داشت که این وضعیت به‌زودی پایان یابد، هرچند همیشگی هم نخواهد بود. اما در همین شرایط سخت هم زمینه‌ای برای ایده‌پردازی و یافتن راه‌های جدید وجود دارد؛ یافتن مفر و گریزگاه برای عبور از این مرحله و پایان دادن به این فصل سرد روابط. به باور من، اکنون زمان ایده‌پردازی در زمین واقعیت و آرمان‌های مشترک است.
این تحلیلگر مسائل بین الملل با اشاره به هدف تروئیکای اروپایی از فعال‌سازی مکانیزم ماشه گفت: بسیاری معتقدند اروپا با این اقدام به‌دنبال خودنمایی بود؛ می‌خواست بار دیگر در کنار آمریکا و در بازی دیپلماتیک سهمی داشته باشد. اما اگر واقعاً چنین بوده، اشتباه بزرگی مرتکب شدند. آنها تنها تیر ترکش خود را شلیک کردند و حالا بیش از گذشته از معادلات مهم بین‌المللی کنار گذاشته شده‌اند.
وی در ادامه اضافه کرد: اروپایی‌ها دیگر در تصمیم‌گیری‌های کلان مستقل نیستند. عملاً فرمان در واشنگتن و تل‌آویو می‌چرخد و اروپا صرفاً مجری است. بنابراین، نباید انتظار داشت که اروپایی‌ها برخلاف اراده آمریکا مسیر مستقلی در برابر ایران انتخاب کنند. تصمیم در واشنگتن گرفته می‌شود و در بروکسل اجرا خواهد شد.
کریمی درباره مناسبات ایران با روسیه و چین پس از فعال شدن مکانیزم ماشه تصریح کرد: اینکه گفته می‌شود چین هم در تحریم است، برداشت درستی نیست. شاید برخی شرکت‌ها یا موضوعات جزئی تحریم باشند اما مقایسه جایگاه چین با ایران یا حتی روسیه درست نیست. چین مناسبات گسترده و غیرقابل مقایسه‌ای با جهان دارد.
وی در ادامه افزود: روابط ایران با روسیه و چین باید مستحکم و قوی باشد، اما نباید آنها را به‌عنوان حربه‌ای در برابر غرب دید. جهان امروز دیگر جهان اتحادهای دائمی و مطلق نیست. این کشورها منافع خودشان را دنبال می‌کنند و انتظار یارگیری و اتحاد راهبردی علیه غرب واقع‌بینانه نیست. بنابراین، باید انتظارات از روابط با روسیه و چین را واقعی کرد. آنها سود خود را خواهند برد و نمی‌توانند ایران را در تقابل با غرب یاری دهند.
این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به اینکه، برخی براین باورند که با بازگشت تحریم‌ها و این فضای جدید می‌تواند مقدمه‌ای برای جنگ باشد پاسخ داد: اسرائیل برای هیچ شرارتی نیاز به مقدمه ندارد. هرچه ایران بیشتر در انزوا و مسیر امنیتی‌سازی قرار بگیرد، کار اسرائیل برای انحراف افکار عمومی از موضوعات دیگر و گرفتن حمایت و تسلیحات از غرب آسان‌تر می‌شود. اما تا این لحظه محاسبات به این جمع‌بندی نرسیده است. اسرائیل معمولاً ابتکار عمل را در دست دارد و گاهی بدون اطلاع قبلی، اروپا و آمریکا را در عمل انجام‌شده قرار می‌دهد.
کریمی در پایان در پاسخ به این پرسش که چه روند حقوقی باعث شد برجام به این نقطه برسد، خاطرنشان کرد: سازوکار بازگشت تحریم‌ها موضوع عجیب و غریبی نیست و در بسیاری از توافقات حقوقی وجود دارد. حتی تیم مذاکره‌کننده ایرانی هم این گزینه را در نظر داشت تا در صورت شکست مذاکرات بتواند به نقطه قبل برگردد. برای نمونه در سال ۲۰۲۰، آمریکا همین موضوع را به شورای امنیت برد و با ۱۳ رأی مخالف و تنها ۲ رأی موافق مواجه شد. اما این بار شرایط تغییر کرده بود. جنگ اوکراین، تغییر فضای بین‌المللی و همراهی بیشتر اروپا با آمریکا باعث شد روند متفاوتی طی شود. اروپا برخلاف گذشته که در برابر ترامپ ایستاد، این بار ترجیح داد در کنار واشنگتن قرار گیرد و همین مسیر ما را به وضعیت فعلی رساند.
