پشت پرده توافق سه‌جانبه آمریکا، ارمنستان و آذربایجان، تصویری کمتر دیده‌شده از دلواپسی‌ها و اعتراضات ارامنه نهفته است؛ توافقی که در پس شعار «صلح»، بسیاری از حقوق تاریخی و امنیتی ارمنستان را نادیده گرفته و در عمل منافع باکو و واشنگتن را تضمین می‌کند.
دکتر احسان موحدیان، پژوهشگر مسائل قفقازجنوبی
برخلاف آنچه توسط برخی محافل وابسته به لابی باکو و ترکیه در فضای رسانه ای ایران القا می‌شود، توافق سه جانبه آمریکا، ارمنستان و آذربایجان لزوما با همراهی و پذیرش کامل در میان ارامنه همراه نبوده است.
ارمنستان کشوری است که بر خلاف آذربایجان در آن تضارب آرا در جریان است و ایده های مختلف فرصت ظهور پیدا می کند. لذا بررسی رسانه های این کشور نشان می‌دهد نقدها و نگرانی هایی در مورد این مساله وجود دارد.
رسانه های بین المللی و محلی در حال حاضر مملو از اخبار پوشش توافق نامه امضا شده در کاخ سفید هستند که به عنوان گامی به سوی «صلح» در ارمنستان و منطقه مورد استقبال قرار گرفته است. با این حال، از آنجایی که اکثر رسانه‌های غربی و نزدیک به آمریکا تصویر کاملی را گزارش نمی‌کنند، باید توضیح داد که چرا بخشی از شهروندان ارمنستان این توافق را به عنوان یک توافقنامه صلح محکم یا عادلانه نمی‌بینند. بدیهی است که برخی از این نگرانی‌ها برای ایران هم وجود دارد.
در این زمینه چند نگرانی کلیدی برای ارامنه وجود دارد:
– هیچ اشاره ای به زندانیان ارمنی که هنوز در آذربایجان نگهداری می شوند، نشده است. قرار بود این افراد طبق توافقنامه صلح سال ۲۰۲۰ توسط باکو آزاد شوند.
– هیچ اشاره‌ای به حق بازگشت ارامنه آواره شده از سرزمین‌های تاریخی خود در قراباغ که بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ توسط آذربایجان اشغال شده بود، نشده است. یکی از تاکیدات مقام معظم رهبری در سخنرانی پاییز سال ۱۳۹۹ ایشان محفوظ ماندن حقوق ارامنه قراباغ بود که به آن بی توجهی شده و با خروج ارامنه از قراباغ شرکت های اسراییلی و غربی جایگزین شده و امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران را تهدید می کنند.
– هیچ اشاره‌ای به اشغال خاک ارمنستان (تقریباً ۱٪ از خاک ارمنستان) توسط آذربایجان که طی سه سال گذشته رخ داده و توسط همه بازیگران بین‌المللی، از جمله آمریکا، به رسمیت شناخته شده، نشده است. باکو در این مناطق سوق الجیشی ساخت و ساز گسترده نظامی هم داشته است.
– این توافق اساساً منافع باکو را تقویت می‌کند. خواسته‌های کلیدی آنها – از جمله ایجاد یک مسیر دسترسی مستقیم از طریق ارمنستان که نخجوان را به آذربایجان، بدون کنترل ارمنستان، متصل می‌کند – همگی در توافق مذکور گنجانده شده است. در مقابل در مورد حق ارامنه برای عبور از خاک آذربایجان فقط کلی گویی شده است.
– همچنین باید توجه شود ترامپ به دنبال این توافق، محدودیت‌های صادرات تسلیحات به باکو را نیز لغو کرد و از این پس شاهد خرید انبوه سلاح های پیشرفته توسط علی اف برای تهدید امنیت ملی ایران و ارمنستان خواهیم بود.
به هر حال، رئیس جمهور ایالات متحده نمایش خود را اجرا کرد و آمریکا اکنون ۹۹ سال حق مدیریت و کنترل یک مسیر ترانزیت استراتژیک در جنوب ارمنستان، در نزدیکی مرز ایران را به دست آورده است. البته، حزب حاکم ارمنستان این را یک پیروزی سیاسی می‌داند؛ چون ابزاری برای کمک به تضمین پیروزی نخست وزیر فعلی در انتخابات آینده در ژوئن ۲۰۲۶ است.
در همان روز، رئیس جمهور باکو علناً در واشنگتن اعلام کرد که تمام خواسته‌های آنها برآورده شده است. او همچنین اشاره کرد که گام نهایی برای ارمنستان، اصلاح قانون اساسی خود است تا هرگونه اشاره به نسل‌کشی ارامنه و قراباغ – از جمله عناصر اصلی هویت ملی ارمنستان – حذف شود.
در واقع، این یک توافق ناعادلانه است که ارمنستان و ارامنه را در سراسر جهان تضعیف می‌کند. این امر کشور ارمنستان را آسیب‌پذیرتر می‌کند و را بیشتر به سمت تنش ژئوپلیتیکی منطقه‌ای سوق می‌دهد.
اگر باکو فشارهای خود را تشدید کند، ممکن است ارمنستان را به یک شبه‌دولت – مانند سایر کشورهای منطقه (لبنان، سوریه و غیره) تبدیل کنند، حتی می توان پیش بینی کرد، آمریکا تلاش کند به بهانه حفاظت از زیرساخت های کریدوری در ارمنستان و حفاظت از این کشور در برابر باکو و ترکیه و در واقع برای بیرون راندن روسیه از این کشور، آن را به کشوری تحت الحمایه خود مبدل کند.
