جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران در ژوئن ۲۰۲۵ پرسش‌های مهمی درباره نقش پنهان عربستان در این بحران به وجود آورد؛ آیا ریاض در پس پرده همکاری با تل‌آویو بوده یا سیاست دیپلماتیک محتاطانه‌اش را حفظ کرده است؟ در این تحلیل، پرده از راز سیاست‌های پیچیده سعودی در مواجهه با این درگیری برداشته می‌شود.
نسرین محمدیان، پژوهشگر روابط بین‌الملل، خاورمیانه و شمال آفریقا
جنگ ۱۲ روزه تحمیلی اسرائیل علیه ایران در ژوئن ۲۰۲۵، نه‌تنها یکی از مهم‌ترین تحولات و رخدادهای ژئوپلیتیک خاورمیانه در سال‌های اخیر است، بلکه پرسش‌های بسیاری را درباره نقش بازیگران کلیدی منطقه(Key actor)، به‌ویژه عربستان سعودی، برانگیخت. آیا ریاض، به‌عنوان یکی از قدرت‌های اصلی منطقه، در این درگیری نقشی پنهان ایفا کرد یا اینکه سیاست محتاطانه و دیپلماتیک خود را برای حفظ توازن در روابط با ایران و اسرائیل ادامه داد؟ در این یادداشت تحلیلی، با نگاهی به شواهد و تحولات اخیر، سعی بر آنست تا با زبانی روشن و دقیق، به این پرسش پاسخ دهیم و نقش واقعی عربستان را در این بحران حساس بررسی کنیم تا لایه‌های پنهان سیاست خارجی سعودی را بهتر بشناسیم.
ادعای همکاری ریاض – تل‌آویو برخی منابع خبری ادعا می‌کنند که ریاض در جنگ ۱۲ روزه تحمیلی اسرائیل علیه ایران نقشی فعال و پنهان داشته است که ادعاهای مربوط به مشارکت پنهان حکومت سعودی و شواهد موجود از منابع مختلف، عمدتاً به گزارش‌هایی از رسانه‌های اسرائیلی مانند روزنامه «اسرائیل هیوم» اشاره دارند که مدعی شده‌اند عربستان سعودی به‌صورت غیرمستقیم در رهگیری پهپادها و موشک‌های ایرانی در حریم هوایی منطقه، از جمله بر فراز آسمان عراق و اردن، مشارکت داشته است. این گزارش‌ها ادعا می‌کنند که نیروهای هوایی سعودی بالگردهایی را برای این منظور اعزام کرده‌اند.با این حال، این ادعاها با تردیدهای جدی مواجه هستند که به سه دلیل اصلی آن اشاره می کنم.
ادعای همکاری ریاض – تل‌آویو برخی منابع خبری ادعا می‌کنند که ریاض در جنگ ۱۲ روزه تحمیلی اسرائیل علیه ایران نقشی فعال و پنهان داشته است که ادعاهای مربوط به مشارکت پنهان حکومت سعودی و شواهد موجود از منابع مختلف، عمدتاً به گزارش‌هایی از رسانه‌های اسرائیلی مانند روزنامه «اسرائیل هیوم» اشاره دارند که مدعی شده‌اند عربستان سعودی به‌صورت غیرمستقیم در رهگیری پهپادها و موشک‌های ایرانی در حریم هوایی منطقه، از جمله بر فراز آسمان عراق و اردن، مشارکت داشته است. این گزارش‌ها ادعا می‌کنند که نیروهای هوایی سعودی بالگردهایی را برای این منظور اعزام کرده‌اند.با این حال، این ادعاها با تردیدهای جدی مواجه هستند که به سه دلیل اصلی آن اشاره می کنم.
۱-عدم واکنش رسمی عربستان سعودی: وزارت امور خارجه عربستان سعودی تا زمان انتشار این گزارش‌ها هیچ واکنشی به این ادعاها نشان نداده است. در مقابل، ریاض حملات اسرائیل به ایران را به‌شدت محکوم کرده و آن را «تجاوزی آشکار» علیه حاکمیت و امنیت ایران و نقض قوانین بین‌المللی توصیف کرده است. این موضع‌گیری رسمی با ادعای مشارکت پنهان در تضاد است. همچنین در گذشته، گزارش‌های مشابه درباره همکاری عربستان و امارات در رهگیری حملات ایرانی علیه اسرائیل، مانند آنچه در آوریل ۲۰۲۴ مطرح شد، توسط منابع عربی و عبری تکذیب شده‌اند. در همین راستا، یک مقام ارشد اسرائیلی ادعاهای مشارکت گسترده اعراب در عملیات نظامی را «اغراق‌آمیز و نادرست» خوانده بود.۲- توافق پکن و از سرگیری مجدد روابط دیپلماتیک تهران – ریاض (اتفاق بکین و استئناف العلاقات الدبلوماسية بين إيران والسعودية) از سال ۲۰۲۳ و انعقاد توافق پکن با میانجی‌گری چین، روابط ایران و عربستان بهبود یافته و دو کشور در مسیر تنش‌زدایی گام برداشته‌اند. این روند شامل تماس‌های دیپلماتیک مکرر، از جمله گفت‌وگوی وزیر خارجه سعودی، فیصل بن فرحان، با همتای ایرانی خود، عباس عراقچی، در جریان جنگ ۱۲ روزه بود که طی آن عربستان حملات اسرائیل را محکوم کرد. این امر احتمال مشارکت پنهان عربستان علیه ایران را کاهش می‌دهد.۳- دلیل سوم انگیزه‌های ژئوپلیتیک است. اگرچه عربستان و اسرائیل در گذشته به دلیل نگرانی‌های مشترک از نفوذ ایران همکاری‌های اطلاعاتی غیررسمی داشته‌اند، اما ریاض به دلیل ملاحظات داخلی (مانند حساسیت‌های افکار عمومی جهان عرب نسبت به مسئله فلسطین) و منطقه‌ای (حفظ روابط با ایران و ثبات بازار انرژی)، از ایفای نقش علنی یا مستقیم در حمایت از اسرائیل خودداری کرده است. امتناع عربستان از تأمین موشک‌های رهگیر سامانه تاد (THAAD) برای اسرائیل در جریان این جنگ، نشانه‌ای از این احتیاط است.
با این حال، اگرچه همکاری‌های پنهان اطلاعاتی ریاض و تل‌آویو به طور کامل رد نمی‌شود، اما منابع این ادعا گزارش‌های مربوط به مشارکت عربستان عمدتاً از رسانه‌های اسرائیلی و بدون تأیید منابع مستقل یا رسمی سعودی منتشر شده‌اند. این امر می‌تواند نشان‌دهنده تلاش برای جنگ روانی یا «تقویت تصویر ائتلاف ضدایرانی در منطقه» باشد، بدون اینکه لزوماً شواهد محکمی وجود داشته باشد.
با توجه به شواهد موجود، ادعای مشارکت پنهان عربستان در جنگ ۱۲ روزه علیه ایران فاقد تأیید رسمی یا شواهد مستقل است و بیشتر به نظر می‌رسد بخشی از روایت‌سازی رسانه‌ای باشد. موضع رسمی عربستان، که بر محکومیت حملات اسرائیل و تأکید بر تنش‌زدایی با ایران متمرکز است، با این ادعاها سازگار نیست. با این حال، سابقه همکاری‌های غیررسمی اطلاعاتی بین عربستان و اسرائیل نمی‌تواند به‌طور کامل رد شود، اما در این مورد خاص، فقدان شواهد محکم و تناقض با «سیاست‌های اعلامی» ریاض، صحت این ادعاها را مورد تردید قرار می‌دهد اما از سوی دیگر، فقدان واکنش رسمی از سوی ریاض، چه به صورت تأیید و چه تکذیب قابل تأمل است.
این سکوت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله ملاحظات دیپلماتیک، حفظ روابط در حال بهبود با ایران و یا اجتناب از جنجال در افکار عمومی جهان عرب باشد. در مقابل موضع رسمی عربستان در این جنگ، شامل محکومیت حملات اسرائیل به ایران و تأکید بر تنش زدایی منطقه‌ای بوده است که با ادعای مشارکت پنهان، در تضاد است.
این سکوت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله ملاحظات دیپلماتیک، حفظ روابط در حال بهبود با ایران و یا اجتناب از جنجال در افکار عمومی جهان عرب باشد. در مقابل موضع رسمی عربستان در این جنگ، شامل محکومیت حملات اسرائیل به ایران و تأکید بر تنش زدایی منطقه‌ای بوده است که با ادعای مشارکت پنهان، در تضاد است.
با این حال بدون بیانیه رسمی تکذیب یا تأیید از سوی مقامات سعودی، نمی‌توان این ادعاها را قطعی دانست. تاریخچه روابط تهران – ریاض نشان می‌دهد که ریاض در موارد مشابه، مانند اتهامات مربوط به دخالت در مسائل منطقه‌ای گاهی با تکذیب صریح یا سکوت استراتژیک واکنش نشان داده است. بنابراین در حال حاضر، فقدان تکذیب رسمی به معنای تأیید نیست و این موضوع همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است که با درز اطلاعات بیشتر در گذر زمان آشکار خواهد شد. اما برخی مواضع رسانه‌ای به گمانه‌زنی‌های غیر رسمی دامن می‌زند. مانند رویکرد خبری شبکه‌های سعودی و دیگری پست‌های پلتفرم X و ادعای تشکر وزیر دفاع عربستان از ترامپ برای حمله به ایران.
واکاوی رویکرد شبکه سعودی العربیة و برآورد احتمالی از رویکرد ریاض
واکاوی رویکرد شبکه سعودی العربیة و برآورد احتمالی از رویکرد ریاض
رسانه‌ها نقش مهمی در پیشبرد اهداف سیاست داخلی و خارجی دولت‌ها دارند و به عنوان بازوی اجرایی و منعکس کننده آرا حاکمیت هستند. شبکه العربیة که به عنوان رسانه‌ای نزدیک به دولت عربستان سعودی شناخته می‌شود، در پوشش جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران، رویکردی محتاطانه و متمایل به اسرائیل داشت. این شبکه به دلیل رقابت تاریخی ریاض با تهران و همچنین نزدیکی ریاض به واشنگتن، از محکوم کردن صریح حملات اسرائیل خودداری کرد و بیشتر بر پاسخ‌های موشکی ایران و تأثیرات آن بر امنیت منطقه تمرکز کرد.
العربیه در گزارش‌های خود بر خسارات ناشی از حملات موشکی ایران به سرزمین‌های اشغالی مانند بئرشبع و تل‌آویو، تأکید کرد و به نقل از منابع اسرائیلی گزارش داد که این حملات منجر به کشته شدن غیر نظامیان و خسارات گسترده شده است. این شبکه همچنین به طور غیر مستقیم ایران را به عنوان مسئول تشدید تنش‌ها معرفی کرد و به نقش ایران در حمایت از گروه‌های نیابتی مانند حزب الله و حماس اشاره داشت.
شایان ذکر است این شبکه در پوشش خبری خود و در توجیه حملات هوایی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، مانند نطنز و فردو، این حملات را به عنوان تلاش برای «جلوگیری از تهدیدات هسته‌ای ایران» توصیف کرد. این رویکرد با سیاست‌های عربستان سعودی در قبال برنامه هسته‌ای ایران همخوانی دارد، زیرا ریاض همواره ایران را به عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه معرفی کرده است.
العربیه در گزارش‌های خود بر خسارات ناشی از حملات موشکی ایران به سرزمین‌های اشغالی مانند بئرشبع و تل‌آویو، تأکید کرد و به نقل از منابع اسرائیلی گزارش داد که این حملات منجر به کشته شدن غیر نظامیان و خسارات گسترده شده است. این شبکه همچنین به طور غیر مستقیم ایران را به عنوان مسئول تشدید تنش‌ها معرفی کرد و به نقش ایران در حمایت از گروه‌های نیابتی مانند حزب الله و حماس اشاره داشت.
شایان ذکر است این شبکه در پوشش خبری خود و در توجیه حملات هوایی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، مانند نطنز و فردو، این حملات را به عنوان تلاش برای «جلوگیری از تهدیدات هسته‌ای ایران» توصیف کرد. این رویکرد با سیاست‌های عربستان سعودی در قبال برنامه هسته‌ای ایران همخوانی دارد، زیرا ریاض همواره ایران را به عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه معرفی کرده است.
همچنین العربیه به واکنش‌های دیپلماتیک، به ویژه از سوی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، توجه ویژه‌ای نشان داد و بر بیانیه‌های محتاطانه عربستان سعودی تأکید کرد. این شبکه به نقل از وزارت خارجه عربستان، حملات اسرائیل را به صورت کلی محکوم کرد اما از به کار بردن عبارات تند علیه اسرائیل خودداری کرد و در عوض بر لزوم جلوگیری از تشدید تنش‌ها و گسترش جنگ تأکید کرد.
تشکر وزیر دفاع سعودی از ترامپ برای حمله به ایران
مورد دیگری که برای بررسی دقیق‌تر باید به آن بپردازیم، ادعای برخی کاربران شبکه مجازی X یا همان توییتر سابق است. هیچ شواهد معتبری در منابع خارجی وجود ندارد که نشان دهد «خالد بن‌سلمان» وزیر دفاع عربستان سعودی از دونالد ترامپ برای حمله به ایران تشکرده کرده است. این ادعا که از پست‌های کاربران در شبکه اجتماعی ایکس، سرچشمه گرفته، بدون تایید رسمی از منابع خبری معتبر و بیانیه‌های رسمی است که به نظر می‌رسد شایعه یا اطلاعات نادرست باشد. ادعاهای مطرح شده در ایکس ممکن است ناشی از تفسیر نادرست یا بزرگ‌نمایی اظهارات مربوط به همکاری‌های نظامی و تسلیحاتی بین آمریکا و عربستان باشد، مانند قرارداد ۱۴۲ میلیارد دلاری تسلیحاتی بین ریاض – واشنگتن که در ماه می ۲۰۲۵ امضا شد. ادعای تشکر وزیر دفاع عربستان از ترامپ به دلیل حمله به ایران، فاقد مستندات معتبر است و به احتمال زیاد شایعه‌ای برآمده از شبکه‌های اجتماعی است. روابط ریاض – واشنگتن در حال حاضر بر همکاری‌های نظامی و اقتصادی متمرکز است و عربستان سعودی در قبال ایران، رویکردی محتاطانه و دیپلماتیک اتخاذ کرده است.
از سوی دیگر، روابط دیپلماتیک اخیر بین تهران – ریاض بیشتر بر کاهش تنش‌ها متمرکز بوده است. در همین راستا، سفر خالد بن سلمان در ماه می ۲۰۲۵ حامل پیامی بود که ایران را به پذیرش پیشنهاد مذاکره هسته‌ای با آمریکا تشویق می‌کرد تا از درگیری‌های نظامی احتمالی با اسرائیل، جلوگیری شود.اما این تفاوت در مواضع دیپلماتیک و رسمی مقامات و بیانیه‌های وزارت خارجه سعودی و مواضع شبکه العربیه، همچنان سبب ابهام و گمانه زمانی‌های غیر رسمی است.
تشکر وزیر دفاع سعودی از ترامپ برای حمله به ایران
مورد دیگری که برای بررسی دقیق‌تر باید به آن بپردازیم، ادعای برخی کاربران شبکه مجازی X یا همان توییتر سابق است. هیچ شواهد معتبری در منابع خارجی وجود ندارد که نشان دهد «خالد بن‌سلمان» وزیر دفاع عربستان سعودی از دونالد ترامپ برای حمله به ایران تشکرده کرده است. این ادعا که از پست‌های کاربران در شبکه اجتماعی ایکس، سرچشمه گرفته، بدون تایید رسمی از منابع خبری معتبر و بیانیه‌های رسمی است که به نظر می‌رسد شایعه یا اطلاعات نادرست باشد. ادعاهای مطرح شده در ایکس ممکن است ناشی از تفسیر نادرست یا بزرگ‌نمایی اظهارات مربوط به همکاری‌های نظامی و تسلیحاتی بین آمریکا و عربستان باشد، مانند قرارداد ۱۴۲ میلیارد دلاری تسلیحاتی بین ریاض – واشنگتن که در ماه می ۲۰۲۵ امضا شد. ادعای تشکر وزیر دفاع عربستان از ترامپ به دلیل حمله به ایران، فاقد مستندات معتبر است و به احتمال زیاد شایعه‌ای برآمده از شبکه‌های اجتماعی است. روابط ریاض – واشنگتن در حال حاضر بر همکاری‌های نظامی و اقتصادی متمرکز است و عربستان سعودی در قبال ایران، رویکردی محتاطانه و دیپلماتیک اتخاذ کرده است.
از سوی دیگر، روابط دیپلماتیک اخیر بین تهران – ریاض بیشتر بر کاهش تنش‌ها متمرکز بوده است. در همین راستا، سفر خالد بن سلمان در ماه می ۲۰۲۵ حامل پیامی بود که ایران را به پذیرش پیشنهاد مذاکره هسته‌ای با آمریکا تشویق می‌کرد تا از درگیری‌های نظامی احتمالی با اسرائیل، جلوگیری شود.اما این تفاوت در مواضع دیپلماتیک و رسمی مقامات و بیانیه‌های وزارت خارجه سعودی و مواضع شبکه العربیه، همچنان سبب ابهام و گمانه زمانی‌های غیر رسمی است.
