در میانه تحولات ژئوپلیتیکی و اقتصادی منطقه، تقویت روابط میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان، افق‌های تازه‌ای را در حوزه‌های ترانزیت، انرژی، تجارت و همکاری‌های سیاسی چندجانبه می‌گشاید. قزاقستان به عنوان یکی از قدرت‌های اصلی آسیای مرکزی و بزرگ‌ترین تولیدکننده اورانیوم جهان، جایگاه ویژه‌ای در راهبرد منطقه‌ای ایران دارد. هم‌زمان، ایران نیز با موقعیت ژئواستراتژیک خود می‌تواند حلقه اتصال قزاقستان به آب‌های آزاد، بازارهای جنوبی و حتی اروپا باشد.
کریدور شمال-جنوب: نقطه تلاقی منافع تهران و آستانه
کریدور بین‌المللی شمال-جنوب، طرحی استراتژیک برای اتصال بندرهای هند در اقیانوس هند به روسیه و اروپا از طریق ایران و دریای خزر. این مسیر که در سال ۲۰۰۰ با مشارکت ایران، هند و روسیه آغاز شد، اگرچه سال‌ها به‌دلیل تحریم‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری متوقف ماند، اما اکنون با تنش‌های روسیه و اروپا در پی جنگ اوکراین، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.
برای ایران، این کریدور نه‌تنها یک مسیر ترانزیتی است، بلکه فرصتی است برای خروج از انزوای اقتصادی و تثبیت نقش خود به عنوان پل تجاری اوراسیا. قزاقستان، با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، می‌تواند یک شریک کلیدی در تحقق این پروژه باشد.
قزاقستان؛ پلی به بازارهای بزرگ
قزاقستان با برخورداری از منابع عظیم نفت، گاز، فلزات سنگین و غلات، نه‌تنها اقتصادی در حال رشد در آسیای میانه است، بلکه به لحاظ زیرساخت‌های جاده‌ای، ریلی و بندری به دریای خزر، به یکی از دروازه‌های تجارت منطقه‌ای تبدیل شده است.
برای ایران، این کشور دروازه‌ای به بازارهای بزرگی چون چین، روسیه و حتی اروپا از طریق راه‌آهن و بنادر دریای خزر محسوب می‌شود. گسترش این همکاری‌ها می‌تواند منافع اقتصادی دو طرف را تأمین کند و هم‌زمان به کاهش وابستگی ایران به مسیرهای سنتی صادرات انرژی و کالا بینجامد.
تجارت دوجانبه؛ مسیری صعودی در پی گرفته است
در سال گذشته، ایران بیش از ۲۷۸ میلیون دلار کالا به قزاقستان صادر کرده است؛ رقمی که نسبت به سال قبل رشد قابل توجهی داشته و نشان از اراده سیاسی مشترک برای گسترش همکاری‌های اقتصادی دارد. در مقابل، واردات ایران از قزاقستان نیز به بیش از ۶۱ میلیون دلار رسید.
محصولاتی مانند میوه و خشکبار، سیمان، آهک، پلاستیک، ماشین‌آلات، لوازم آشپزخانه، محصولات شیشه‌ای، سبزیجات و صیفی‌جات از جمله اقلام اصلی صادراتی ایران به قزاقستان هستند. این تنوع کالایی نشان از مکمل بودن اقتصادهای دو کشور دارد.
فرصت‌های کلیدی برای ایران در تعامل با قزاقستان
1. ترانزیت انرژی و کالا: قزاقستان تمایل دارد نفت خود را از مسیر ایران صادر کند، که در صورت تحقق، می‌تواند درآمدهای قابل توجهی برای ایران ایجاد کند.
2. دسترسی به بازارهای آسیای میانه و شرق اروپا: موقعیت جغرافیایی قزاقستان، ایران را به حلقه اتصال با بازارهای کمتر بهره‌برده شده پیوند می‌زند.
3. تنوع‌بخشی به صادرات غیرنفتی: بازار قزاقستان ظرفیت بالایی برای کالاهای ایرانی به ویژه در حوزه کشاورزی، صنایع سبک و مواد معدنی دارد.
4. همکاری‌های چندجانبه منطقه‌ای: نقش فعال قزاقستان در سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصتی برای ایران است تا با نفوذ بیشتر در این مجامع، منافع سیاسی و اقتصادی خود را پیگیری کند.
5. دیپلماسی فرهنگی و اسلامی: اشتراکات فرهنگی و مذهبی زمینه‌ساز تقویت دیپلماسی نرم و بستر اعتمادسازی بیشتر میان ملت‌هاست.
سخن پایانی
در شرایطی که منطقه خلیج فارس و قفقاز جنوبی نیازمند ثبات و امنیت برای بهره‌برداری از پروژه‌های بزرگ اقتصادی است، ایران باید با اتخاذ دیپلماسی فعال و کاهش تنش‌های منطقه‌ای، زمینه را برای تقویت موقعیت خود در پروژه‌هایی مانند کریدور شمال-جنوب فراهم کند.
روابط با قزاقستان نه‌تنها از منظر اقتصادی، بلکه به عنوان بخشی از یک راهبرد بزرگتر اوراسیایی اهمیت دارد. این رابطه اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند مسیر پیشرفت و توسعه را برای هر دو کشور هموار کند و جایگاه ایران را در معادلات منطقه‌ای به شکل معناداری ارتقا دهد.
