جنگ تابستان ۱۴۰۴ میان ایران و رژیم صهیونیستی، نقطه‌عطفی در تاریخ نبردهای مدرن محسوب خواهد شد؛ جایی که پهپادها نه با فرمان انسان، بلکه با تصمیم الگوریتم‌ها می‌جنگیدند. این درگیری، نخستین آزمایش واقعی «هوش مصنوعی در میدان جنگ» در غرب آسیا بود؛ نبردی که نشان داد آینده جنگ، نه در آسمان و زمین، بلکه در لایه‌های داده و کُد رقم می‌خورد.
ایران ویو 24- دفاعی و امنیتی
در جنگ تابستان ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵) میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی نظامی، پهپادهای خودمختار و سامانه‌های جنگ سایبری تطبیقی نقش محوری در خطوط مقدم و شبکه‌های پشتیبانی ایفا کردند.
بر اساس داده‌های میدانی، گزارش‌های منابع منبع‌باز (OSINT) و تحلیل‌های مراکز امنیت سایبری بین‌المللی، این نبرد را می‌توان نخستین نمونه از «جنگ نیمه‌خودکار مبتنی بر هوش مصنوعی» در منطقه غرب آسیا دانست؛ نبردی که در آن انسان‌ها بیشتر در سطح تصمیم‌گیری کلان باقی ماندند و وظایف تاکتیکی و پردازشی به سامانه‌های هوشمند واگذار شد.
نقش هوش مصنوعی در تحلیل داده‌ها و تعیین اهداف
طبق داده‌های تحلیلی منتشرشده از سوی نهادهای اطلاعاتی غربی، حدود ۴۵ درصد از حملات هدفمند اسرائیل در این درگیری، با تکیه مستقیم بر تحلیل داده‌های چندوجهی توسط الگوریتم‌های یادگیری عمیق طراحی شده بود.
سامانه فرماندهی و کنترل تل‌آویو در طول عملیات، بیش از ۱۰۰۰ ترابایت داده اطلاعاتی شامل تصاویر ماهواره‌ای، سیگنال‌های الکترونیکی و داده‌های میدانی را پردازش کرد. این داده‌ها از طریق ۱۲ سامانه خودکار تحلیل تصویر مورد استفاده قرار گرفتند تا اهداف متحرک در عمق خاک ایران شناسایی شوند.
میانگین زمان واکنش الگوریتم‌های شناسایی هدف اسرائیلی ۲.۴ ثانیه گزارش شد؛ رقمی که نسبت به استاندارد جهانی ۳۰ ثانیه در عملیات‌های مشابه، نشانگر جهشی در کارایی الگوریتمی و زیرساخت محاسباتی این کشور است.
مزیت ایران در بهره‌گیری از فناوری‌های ارزان اما هوشمند
در جنگ ۱۲ روزه تابستان، جمهوری اسلامی ایران با به‌کارگیری حدود ۲۸۰ فروند پهپاد شاهد-۱۳۶ و مهاجر-۶، مجموعه‌ای از عملیات‌های تهاجمی، شناسایی و اخلالی را اجرا کرد. این حجم از مأموریت‌ها، نشانه‌ای از بلوغ زیرساخت پهپادی و شبکه فرماندهی توزیع‌شده ایران بود.
تحلیل‌گران نظامی معتقدند که نسبت هزینه به کارایی در سامانه‌های ایرانی، یکی از عوامل کلیدی در برتری نسبی تهران محسوب می‌شود.
هرچند کنترل بخش قابل‌توجهی از این پهپادها همچنان انسان‌محور است، برآوردها حاکی از آن است که در آینده با تجهیز این سامانه‌ها به موتورهای تصمیم‌یار و الگوریتم‌های خودآموز، مزیت تاکتیکی ایران به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت.
تغییر رکورد جنگ سایبری در بازه ۱۲ روزه
در طول ۱۲ روز درگیری، بیش از ۱۲۰۰ حمله سایبری متقابل میان دو طرف ثبت شد. حدود ۶۰ درصد از حملات سایبری اسرائیل با تکیه کامل بر الگوریتم‌های یادگیری ماشینی انجام گرفت. در مقابل، ایران با اجرای دست‌کم ۲۵ عملیات سایبری هدفمند علیه سامانه‌های هشدار هوایی، شبکه‌های کنترل ترافیک داده و مراکز توزیع انرژی اسرائیل، نشان داد که در حوزه‌های نفوذ لایه‌عمیق و مهندسی معکوس سایبری به سطح بالایی از توان بومی دست یافته است.
نقش فناوری‌های نوین در جنگ روایت‌ها و عملیات شناختی
در بعد شناختی و رسانه‌ای، رژیم صهیونیستی از فناوری‌های نوین برای کنترل و جهت‌دهی افکار عمومی بهره گرفت. بیش از ۷۰۰۰ حساب کاربری رباتیک در شبکه‌های اجتماعی فعال بودند که وظیفه تولید، تقویت و بازنشر محتوای جنگی را بر عهده داشتند. حدود ۸۰ درصد از ویدئوهای جعلی طی دو روز نخست نبرد منتشر شدند و اسرائیل از هوش مصنوعی برای ترجمه فوری محتوا به هفت زبان با هدف عملیات روانی استفاده کرد؛
در مقابل، ایران با تکیه بر تحلیل داده‌های منبع‌باز (OSINT) و شبکه‌های اطلاعات بومی توانست تا حدی تعادل روایتی را برقرار کند و از گسترش روایت‌های تحریف‌شده جلوگیری نماید.
برآورد هزینه‌ها
تحلیل داده‌های اقتصادی و نظامی نشان می‌دهد مجموع هزینه‌های صرف‌شده در حوزه‌های فناوری‌های نوین نظامی، هوش مصنوعی و جنگ الکترونیک توسط دو طرف، بالغ بر ۳.۵ میلیارد دلار بوده است.
بر اساس تخمین منابع دفاعی مستقل، سهم رژیم صهیونیستی از این هزینه‌ها بیش از ۶۵ درصد کل برآورد را شامل می‌شود؛ عمدتاً به دلیل اتکای بالا به سامانه‌های پردازش ابری نظامی و تجهیزات هوش مصنوعی وارداتی.
راهبرد فناورانه جمهوری اسلامی ایران
تجربه جنگ تابستان ۱۴۰۴ نشان داد که آینده نبردهای نوین نه با حجم تسلیحات، بلکه با سرعت پردازش داده، دقت تصمیم‌گیری و میزان استقلال هوش مصنوعی نظامی تعیین می‌شود.
دستاورد راهبردی این تجربه برای ایران، آشکار شدن ضرورت توسعه هوش مصنوعی دفاعی بومی و سامانه‌های خودکار تحلیل داده است. بر این اساس، محورهای زیر به‌عنوان اولویت‌های آینده قابل تعریف‌اند:
-
سرمایه‌گذاری هدفمند در هوش مصنوعی نظامی بومی و سامانه‌های یادگیری ماشینی دفاعی؛
-
ایجاد مرکز ملی جنگ الگوریتمی و داده‌محور برای هماهنگی میان نیروهای مسلح، صنایع دفاعی و بخش خصوصی فناور؛
-
توسعه پلتفرم‌های ضد‌دیپ‌فیک و سامانه‌های خودکار راستی‌آزمایی رسانه‌ای برای مقابله با جنگ روایت‌ها؛
-
ارتقای پدافند سایبری هوشمند با بهره‌گیری از الگوریتم‌های پیش‌بینی تهدید و تحلیل رفتار حملات؛
-
گسترش همکاری میان بخش‌های فناوری، دانشگاهی و دفاعی با هدف بومی‌سازی مدل‌های زبانی و تحلیلی نظامی.
در مجموع نبرد تابستان ۱۴۰۴ به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ جنگ‌های فناورانه منطقه‌ای، نشان داد که جنگ‌های آینده بر محور داده، هوش و سرعت تصمیم‌گیری استوار خواهند بود. جمهوری اسلامی ایران، با اتکا به ظرفیت انسانی، فناورانه و بومی‌سازی سامانه‌های هوشمند دفاعی، می‌تواند در آینده از جایگاه واکنشی به کنشگر هوشمند در عرصه نبردهای نوین تبدیل شود.
