ایران باید بتواند از رقابت و تنش میان قدرت‌ها بهره‌برداری کرده و در عین حال منافع خود را به بهترین شکل ممکن تضمین کند.
تهران-ایران‌ویو۲۴
جمهوری اسلامی ایران، با توجه به ویژگی‌های ژئوپلیتیکی، منابع انرژی و سابقه تاریخی و فرهنگی، یکی از قدرت‌هایی است که موقعیت استراتژیکش به او امکان می‌دهد نقشی کلیدی در خاورمیانه و حتی فراتر از آن ایفا کند. این یادداشت تلاش می‌کند ضمن بررسی جایگاه ایران راهکارهای حفظ و تقویت این نقش را تحلیل کند.
ابتدا باید تأکید کرد که مفهوم قدرت میانه از لحاظ نظری و عملی انعطاف‌پذیر است و بازیگران این دسته می‌توانند بر اساس شرایط متغیر، نقش‌ها و جایگاه‌های متفاوتی اتخاذ کنند.
در چارچوب منطقه خاورمیانه، قدرت میانه معمولاً به کشورهایی اطلاق می‌شود که توانایی حفظ امنیت ملی خود را دارند، در مسائل منطقه‌ای دخالت موثر می‌کنند و در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی منطقه حضور چشمگیری دارند.
ایران، با داشتن نیروی نظامی نسبتاً قوی، شبکه گسترده متحدان و نفوذ فرهنگی، یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های این دسته است.
یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های ایران به عنوان قدرت میانه، موقعیت جغرافیایی آن است که در تقاطع مسیرهای استراتژیک انرژی و ترانزیت قرار گرفته است.
این موقعیت موجب شده که تهران به عنوان یک پل ارتباطی میان شرق و غرب و شمال و جنوب شناخته شود. این ظرفیت نه تنها در حوزه اقتصادی، بلکه در سیاست امنیتی و دیپلماتیک نیز اهمیت دارد و ایران می‌تواند با استفاده هوشمندانه از این موقعیت، نقش خود را در معادلات منطقه‌ای تقویت کند.
سابقه طولانی ایران در دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی و توانمندی در مواجهه با فشارهای بین‌المللی، از دیگر عوامل برجسته‌کننده جایگاه تهران به عنوان قدرت میانه است.
در حالی که کشورهایی مانند عربستان سعودی و ترکیه نیز در حال تلاش برای تثبیت نقش قدرت میانه هستند، ایران به دلیل رویکرد مقاومتی و شبکه‌های متنوع همکاری‌های خود، توانسته است سطح قابل توجهی از نفوذ را حفظ کند. این شبکه‌ها شامل حمایت از گروه‌های مقاومت، مشارکت در حل و فصل بحران‌ها و حضور فعال در سازمان‌های منطقه‌ای است.
اما برای حفظ و گسترش نقش خود به عنوان قدرت میانه، ایران باید به چند نکته کلیدی توجه داشته باشد. نخست، نیازمند ارتقای قابلیت‌های اقتصادی است. در حالی که توان نظامی و دیپلماتیک ایران قابل توجه است، محدودیت‌های اقتصادی به ویژه به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، مانع توسعه گسترده و پایدار می‌شود. بنابراین، سیاست‌هایی که به جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه بخش خصوصی و بهبود فضای کسب‌وکار کمک کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
دوم، ایران باید به‌روزرسانی و تطبیق راهبردهای منطقه‌ای خود را مد نظر قرار دهد. تغییرات سیاسی در کشورهای همسایه، از جمله عراق، سوریه، لبنان و یمن، تحولات مهمی را در محیط امنیتی تهران ایجاد کرده است.
در این شرایط، تهران باید ضمن حفظ روابط استراتژیک خود با گروه‌ها و دولت‌های همسو، به دیپلماسی فعال برای مدیریت تنش‌ها و جلوگیری از گسترش بحران‌ها روی آورد. توانایی انعطاف و چابکی در پاسخ به تحولات منطقه، یکی از مؤلفه‌های کلیدی موفقیت ایران به عنوان قدرت میانه است.
سوم، تعامل هوشمندانه با بازیگران فرامنطقه‌ای، از جمله روسیه و چین اهمیت دارد. ایران باید بتواند از رقابت و تنش میان قدرت‌ها بهره‌برداری کرده و در عین حال منافع خود را به بهترین شکل ممکن تضمین کند.
این رویکرد چندجانبه‌گرایانه به تهران امکان می‌دهد نه تنها در منطقه بلکه در صحنه جهانی نیز وزن بیشتری کسب کند و از فشارهای خارجی کاسته شود.
چهارم، تقویت دیپلماسی عمومی و بهبود تصویر بین‌المللی ایران، یکی دیگر از الزامات مهم است. جنگ روایت‌ها در عرصه جهانی، به ویژه در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، تاثیر قابل توجهی بر سیاست خارجی کشورها دارد.
ایران باید با استفاده از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی و ارتباطات راهبردی، تصویر مثبت و واقع‌بینانه‌ای از خود ارائه دهد تا بتواند در فضای بین‌المللی حمایت بیشتری کسب کند و از سوءتفاهم‌ها و تحریف‌ها بکاهد.
در نهایت، ایران باید به حفظ انسجام داخلی و تقویت ساختارهای حکمرانی توجه ویژه‌ای داشته باشد. نقش قدرت میانه تنها با تداوم ثبات سیاسی، ارتقای ظرفیت‌های مدیریتی و تحقق توسعه اقتصادی پایدار می‌تواند حفظ و تقویت شود.
مشکلات داخلی مانند اختلافات سیاسی، چالش‌های اقتصادی و نارضایتی‌های اجتماعی می‌توانند به شدت بر توانایی ایران در ایفای نقش منطقه‌ای تأثیرگذار باشند.
در مجموع، ایران با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی، ظرفیت‌های نظامی و دیپلماتیک و تجربه تاریخی، جایگاه قابل توجهی در میان قدرت‌های میانه منطقه دارد.
با این حال، حفظ و ارتقای این جایگاه نیازمند راهبردهای جامع و منسجم است که ضمن بهره‌برداری از فرصت‌ها، چالش‌ها و تهدیدهای منطقه‌ای و جهانی را نیز به طور هوشمندانه مدیریت کند.
تنها در این صورت است که تهران می‌تواند به عنوان بازیگر کلیدی و تاثیرگذار در خاورمیانه باقی بماند و نقش سازنده‌ای در نظم نوین جهانی ایفا کند.
