چگونه افسانهٔ «چشمان همیشه بیدار» فرو ریخت

حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳، نه‌تنها دیوارهای مرزی رژیم صهیونیستی در سرزمین های اشغالی، بلکه افسانه دهه‌ها «برتری اطلاعاتی» تل‌آویو را فرو ریخت. گزارش تازهٔ مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS) نشان می‌دهد رژیمی که خود را «چشمان همیشه بیدار خاورمیانه» می‌نامید، درست در برابر چشمانش بزرگ‌ترین عملیات حماس را ندید؛ گواهی روشن بر شکستی که بیشتر از یک خطای فنی، فروپاشی یک ذهنیت امنیتی بود.

ایران ویو24- بین الملل

گزارش جدید مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS) با عنوان «اطلاعات در دنیای شفاف» ابعادی تازه از شکست اطلاعاتی رژیم صهیونیستی در حملهٔ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را آشکار می‌کند؛ طوفانی که نه تنها دستگاه امنیتی تل‌آویو را غافلگیر کرد، بلکه بنیان افسانهٔ «برتری اطلاعاتی دائمی» این رژیم را فرو ریخت.

انبوه اطلاعات، ناتوانی در تحلیل

بر اساس یافته‌های این گزارش، اسرائیل با کمبود داده مواجه نبود. طرح عملیاتی حماس موسوم به «دیوار اریحا»، تحرکات مشکوک در مرز، رزمایش‌های منظم شبه‌نظامیان و حتی فعال شدن سیم‌کارت‌های اسرائیلی در شب حمله، همگی پیش از ۷ اکتبر در اختیار نهادهای امنیتی اسرائیل قرار گرفته بود. اما این داده‌ها هرگز به هشدار عملیاتی ترجمه نشدند. این نشان می‌دهد مسئله  ضعف بنیادین دستگاه های اطلاعاتی رژیم در تبدیل داده‌ها به فهم و اقدام بوده است.

سوگیری‌های شناختی؛ قلب بحران

گزارش CSIS می‌گوید مشکل اصلی نه ضعف فنی که سوگیری‌های شناختی ریشه‌دار در دستگاه‌های امنیتی رژیم بود. تحلیلگران با فرض «عدم تمایل حماس به جنگ گسترده» داده‌ها را غربال کردند و نشانه‌های متناقض را نادیده گرفتند. هشدارهای «تیم قرمز» و تحلیلگران جوان در سطوح بالاتر یا اصلاً مطرح نشد یا جدی گرفته نشد. این نوع خطا – که گزارش آن را با اصطلاحاتی چون «تثبیت ذهنی» و «تأییدگرایی» توصیف می‌کند – موجب شد حتی طرحی آشکارا ضداسرائیلی مثل «دیوار اریحا» بی‌اهمیت جلوه کند.

ناتوانی در بهره‌گیری از اطلاعات باز

به‌گفتهٔ نویسندگان گزارش مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی، در «دنیای شفاف» امروز، اطلاعات علنی یا باز (OSINT) – از رسانه‌های اجتماعی، تصاویر ماهواره‌ای تجاری تا ردپاهای دیجیتال – به اندازهٔ منابع محرمانه اهمیت دارند. اسرائیل با وجود ابزارهای فنی پیشرفته، کمتر از این ظرفیت‌ها به صورت سازمان‌یافته استفاده کرد و نتوانست آن‌ها را با اطلاعات انسانی (HUMINT) ترکیب کند. حتی در حوزهٔ جاسوسی انسانی نیز این رژیم در مواجهه با حماس کارنامهٔ ضعیفی داشت و نتوانست نشانه‌های هشدار را تفسیر کند.

فرهنگ سازمانی و غرور امنیتی

گزارش CSIS بعد فرهنگی شکست را هم برجسته می‌کند: اتکای بیش از حد به برتری امنیتی و دیوارهای حفاظتی باعث شد تهدیدات واقعی جدی گرفته نشود. تمرینات نظامی حماس به‌عنوان «نمایش قدرت» تعبیر شد نه آماده‌سازی حمله. فرضیهٔ حملهٔ گسترده به دلیل «غیرمنطقی بودن» رد شد و صدای مخالف درون سازمان کمتر شنیده شد. این ساختار خوشیفته، بسته و خودمطمئن، امکان اصلاح مسیر را از نهادهای امنیتی گرفت.

پیشنهادهای مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی

مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی برای جلوگیری از تکرار چنین شکست‌هایی به رژیم توصیه می‌کند، نقاط ضعف خود را در این موارد برطرف کند:

• آموزش تحلیلگران برای شناسایی و کنترل سوگیری‌های شناختی؛

• تقویت جایگاه «تیم‌های قرمز» و رساندن هشدارهای بدیل به سطوح عالی تصمیم‌گیری؛

• ترکیب بهتر منابع اطلاعاتی کلاسیک با اطلاعات باز و ابزارهای هوش مصنوعی؛

• انعطاف در فرضیات و سناریوسازی چندگانه برای تهدیدها.

جمع‌بندی راهبردی سردبیری ایران ویو24

این یادداشت نشان می‌دهد شکست اسرائیل در ۷ اکتبر یک شکست ساختاری بود: شکست فرهنگ امنیتی و ذهنیت خودبرتر‌بینانه‌ای که داده‌های روشن را ندید تنها بخشی از آن است. بر اساس دیدگاه ناظران، در عصر داده‌های انبوه و شفافیت، مشکل اصلی دیگر جمع‌آوری اطلاعات نیست، بلکه «تعبیر و استفادهٔ درست از آن» است؛ البته این یک هشدار جهانی است؛ در عصری که «شفافیت» و «داده‌های انبوه» به ویژگی ساختاری محیط امنیتی تبدیل شده، دیگر داشتن ماهواره، شنود یا منابع انسانی متعدد به‌تنهایی ضامن برتری نیست. قدرت واقعی در این دنیای جدید در سه چیز خلاصه می‌شود:

1. انعطاف سازمانی
   دستگاه‌های امنیتی باید ساختارهای سخت و سلسله‌مراتبی خود را بازنگری کنند. تهدیدهای نوظهور از منطق قدیمی پیروی نمی‌کنند؛ بنابراین فرضیات باید دائماً به چالش کشیده شود، صداهای مخالف شنیده شود و «تیم‌های قرمز» جایگاهی واقعی داشته باشند. بدون انعطاف، حتی پرهزینه‌ترین سامانه‌های اطلاعاتی هم به «خط تولید دادهٔ بی‌مصرف» تبدیل می‌شوند.

2. تفکر انتقادی در همه سطوح
   بزرگ‌ترین شکست سیستم ها زمانی رخ می دهد که ذهنیت تحلیلگران و تصمیم‌گیران دچار انجماد روشی می شود. آموزش روش‌های شناخت سوگیری‌ها، پرورش مهارت‌های تحلیل چندسناریویی و تشویق پرسشگری می‌تواند از این دام جلوگیری کند. هر سازمانی که تفکر انتقادی را سرکوب کند، دچار ضربه خواهد شد.

3. ترکیب هوشمندانهٔ منابع
   امروز منابع اطلاعاتی متنوع‌تر از هر زمان دیگر است: HUMINT، SIGINT، OSINT، IMINT و داده‌های حاصل از هوش مصنوعی. اما اگر این منابع در یک شبکهٔ منسجم، ساختاریافته و تحلیلی به هم متصل نشوند، هرکدام جزیره‌ای جدا می‌ماند و هشدارها گم می‌شود. ترکیب داده‌ها با تحلیل انسانی و ابزارهای هوشمند همان جایی است که «برتری واقعی» شکل می‌گیرد.