هرچند آگاهی درباره بهداشت دهان و دندان در سال‌های اخیر افزایش یافته، اما اشتباهات ساده و رایجی که والدین مرتکب می‌شوند، همچنان کودکان را با مشکلات جدی دندانی راهی مراکز درمانی می‌کند؛ اشتباهاتی که به‌سادگی قابل پیشگیری‌اند. این یادداشت به پنج خطای مهم در مراقبت از دندان‌های کودکان می‌پردازد که دانستن آن‌ها، گامی کلیدی در حفظ سلامت نسل آینده است.
دکتر نسترن دیناروند، متخصص پاتولوژی دهان و دندان
در سال‌های اخیر، آگاهی عمومی درباره سلامت دهان و دندان افزایش یافته، اما همچنان درصد قابل توجهی از کودکان با مشکلات پیشرفته دندانی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. نکته‌ی نگران‌کننده آن‌جاست که بسیاری از این مشکلات، به‌جای آن‌که ناشی از بیماری‌های پیچیده یا عوامل ژنتیکی باشند، نتیجه‌ی اشتباهات رایجی‌اند که به سادگی قابل پیشگیری هستند.
این یادداشت، بر پایه یافته‌های نوین در سلامت دهان و دندان، به پنج خطای شایع در مراقبت از دندان‌های کودکان می‌پردازد که والدین باید از آن‌ها آگاه باشند.
۱. کم‌اهمیت دانستن دندان‌های شیری
این باور اشتباه که دندان‌های شیری موقتی‌اند و نیاز چندانی به مراقبت ندارند، یکی از دلایل اصلی مشکلات دهان و دندان در کودکان است. دندان‌های شیری نقش‌های مهمی ایفا می‌کنند؛ از حفظ فضای لازم برای رویش دندان‌های دائمی گرفته تا کمک به رشد فک، گفتار و تغذیه مناسب.
تحقیقات نشان داده‌اند که عفونت‌های درمان‌نشده در دندان‌های شیری می‌توانند به جوانه‌های دندان‌های دائمی آسیب وارد کنند و حتی موجب ایجاد کیست یا اختلال در ساختار آن‌ها شوند. از منظر پاتولوژیک، التهاب مزمن اطراف دندان شیری نه‌تنها موجب درد و ناراحتی کودک می‌شود، بلکه پایه‌های آینده دندانی او را نیز به خطر می‌اندازد.
۲. استفاده از بطری شیر یا تغذیه مکرر شبانه
یکی از عوامل کلیدی در پوسیدگی زودهنگام دندان‌های کودکان، تغذیه شبانه با بطری شیر، شیر مادر یا نوشیدنی‌های شیرین است. هنگامی که کودک با مایعات قندی در دهان به خواب می‌رود، شرایط ایده‌آلی برای فعالیت باکتری‌های مولد پوسیدگی مانند Streptococcus mutans فراهم می‌شود. کاهش جریان بزاق در خواب نیز این محیط اسیدی را تشدید می‌کند.
انجمن دندان‌پزشکی کودکان آمریکا (AAPD) توصیه می‌کند که پس از یک‌سالگی، تغذیه شبانه با بطری متوقف شود و دندان‌های کودک پس از هر وعده شیر، حتی در شب، با پارچه تمیز یا مسواک انگشتی پاک‌سازی شود.
۳. تأخیر در آغاز مراقبت‌های بهداشتی دهان
مسواک‌زدن باید همزمان با رویش اولین دندان شیری آغاز شود. برخلاف تصور عمومی، کودک از همان ماه‌های اول زندگی به مراقبت نیاز دارد، نه زمانی که مجموعه‌ای از دندان‌ها در دهان ظاهر شود.
استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید (با غلظت مناسب کودکان) از ۱۸ ماهگی به بعد توصیه می‌شود و مقدار آن باید در حد یک دانه برنج باشد. والدین باید بدانند که تا سن حدود دوازده سالگی، کودک به تنهایی قادر به مسواک‌زدن مؤثر نیست و نیاز به کمک مستقیم دارد.
همچنین، اولین ویزیت دندان‌پزشکی باید حداکثر تا یک‌سالگی کودک انجام شود، نه برای درمان، بلکه برای بررسی وضعیت دهان، آموزش والدین و آغاز مسیر پیشگیری.
۴. میان‌وعده‌های چسبنده و مصرف مکرر قند
تعداد دفعات مصرف قند در طول روز، اثر مخرب‌تری بر دندان‌ها دارد تا صرفاً مقدار آن. کودکانی که مکرراً از تنقلات شیرین، لواشک، میوه خشک، آبمیوه‌های صنعتی یا بیسکوئیت‌های چسبنده استفاده می‌کنند، دائماً مینای دندان خود را در معرض حمله اسیدی قرار می‌دهند.
مواد غذایی چسبنده، برای مدت طولانی‌تری روی دندان باقی می‌مانند و محیط اسیدی پایدار‌تری ایجاد می‌کنند. بهتر است میان‌وعده‌ها به دو یا سه نوبت محدود شوند و پس از مصرف، دهان کودک با آب شسته شود. استفاده از خوراکی‌های خنثی‌کننده اسید مانند پنیر یا میوه‌های فیبردار می‌تواند در پایان وعده کمک‌کننده باشد.
۵. غفلت از درمان‌های پیشگیرانه حرفه‌ای
علاوه بر مراقبت‌های خانگی، برخی روش‌های پیشگیری تخصصی در مطب دندان‌پزشکی نقش مؤثری در کاهش خطر پوسیدگی دارند. یکی از این روش‌ها، سیلنت‌تراپی است؛ پوشاندن شیارهای عمیق دندان‌های آسیا با یک ماده رزینی بی‌رنگ یا سفید، که مانع تجمع باکتری‌ها و ذرات غذایی می‌شود.
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که سیلنت‌گذاری روی دندان‌های آسیای دائمی (که معمولاً از ۶ سالگی می‌رویند)، می‌تواند تا ۸۰٪ خطر پوسیدگی را کاهش دهد. همچنین، استفاده منظم از فلوراید غلیظ توسط دندان‌پزشک، در دوره‌های ۳ تا ۶ ماهه، راهکاری بسیار مؤثر در مقاوم‌سازی مینای دندان کودکان در برابر اسید است.
نکته پایانی اینکه سلامت دندان کودکان، نتیجه‌ی مستقیم انتخاب‌ها و عادات روزمره والدین است. بسیاری از مشکلات دندانی با اصلاح چند رفتار ساده، اما آگاهانه، به‌طور کامل قابل پیشگیری‌اند. دندان‌های سالم از کودکی آغاز می‌شوند و این سلامت، سرمایه‌ای است که ارزش هیچ جایگزینی ندارد.
