مدیترانه شرقی بار دیگر به کانون رقابتهای ژئوپولتیکی بدل شده است؛ جایی که یک توافق سهجانبه میان رژیم صهیونیستی، یونان و قبرس میتواند فراتر از یک پیمان نظامی، پیام روشنی از آغاز خفگی تدریجی ترکیه در غرب این کشور باشد.
علی حیدری- کارشناس مسائل ترکیه
هفته گذشته یک پیمان امنیتی منطقهای در بیتالمقدس به امضا رسید که بر اساس آن، رژیم صهیونیستی، قبرس و یونان تصمیم به تشکیل یک نیروی واکنش سریع ۲۵۰۰ نفره گرفتند.
بر اساس این توافق، حمله به هریک از این سه ضلع به معنای حمله به اضلاع دیگر است که منجر به ورود آنها به ماجرا و کمک به ضلع مورد حمله است.
اما چرا این پیمان شکل گرفت؟
بنیامین نتانیاهو در بیانیه خود پس از امضای این پیمان خطاب به ترکیه و اردوغان اعلام کرد: به کسانی که در مورد ساختن امپراتوریها و تسلط بر دولت ما خیالپردازی میکنند، میگویم: فراموشش کنید. این اتفاق نخواهد افتاد. حتی به آن فکر هم نکنید.
علاوه بر این هشدار صریح، همچنین ویژگی مشترک سه طرف را میتوان در رقابت یا دشمنی دیرینه با ترکیه دانست.
یونان که بعد از شکست در جنگ استقلال ترکیه در سال ۱۹۲۳ از سرزمین ترکیه بیرون رانده شد، به لطف پیمان سور و لوزان توانست بر بخشهای وسیعی از حاکمیت آبی ترکیه با تملک جزایر نزدیک به ترکیه مسلط شود. این اتفاق باعث محدودیت دریایی ترکیه در اژه و مدیترانه شرقی شده و هر از چندی شعله تنش و حتی تخاصم بین دو طرف را بالا میکشد.
جمهوری قبرس که بهدلیل اشغال بخش شمالی توسط نیروهای نظامی ترکیه در سال ۱۹۷۴ و تشکیل یک جمهوری خودمختار با حمایت همهجانبه آنکارا که تاکنون ادامه داشته، طی ۵۰ سال گذشته نوعی خصومت را در روابط تجربه میکند و از هیچ فرصتی برای ضربه زدن به ترکیه دریغ نمیکند.
رژیم صهیونیستی در دوره نتانیاهو نیز بهخصوص بعد از حمله به غزه و موضعگیری ترکیه به دنبال ضربه زدن به منافع آنکاراست که آن را در سوریه، غزه، لبنان و حتی امروز در مدیترانه شرقی دنبال میکند.
چرا در مدیترانه؟
دریای مدیترانه بهخصوص در بخش شرقی از اهمیت زیادی چه از نظر اقتصادی و چه جغرافیایی برخوردار است:
-
منابع انرژی: مدیترانه یکی از منابع عظیم انرژی در منطقه است که همه کشورهای همسایه آن تلاش دارند تا سهم بیشتری را به دست آورند. این موضوع زمانی مهمتر میشود که دریابیم بعد از جنگ اوکراین، اروپا در چرخشی راهبردی تصمیم به کاستن و قطع نیاز خود به انرژی روسیه گرفته است. در این حالت، منابع انرژی مدیترانه که نزدیک به اروپاست اهمیت بسیار بیشتری پیدا میکند.
-
موقعیت جغرافیایی: مدیترانه بهعنوان مفصل مشترکی بین اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه عمل میکند و هر کشور یا بلوکی که بتواند در آن حضور یافته و بر آن مسلط شود، میتواند بر سرنوشت این منطقه تأثیرات عمیقی داشته باشد. اهمیت این منطقه بهگونهای است که روسیه نیز از هزاران کیلومتر دورتر در این منطقه پایگاه نظامی ایجاد کرده است و آمریکا نیز به کمک قبرس و یونان و نیز ناوهای هواپیمابر خود در آن حضور دارد.
-
اقتصادی: توریسم و منابع دریایی مدیترانه نیز از دیگر مزایای این دریا برای همسایگان هستند که قابل چشمپوشی نیست.
اهمیت مدیترانه برای ترکیه
ترکیه از دوره عثمانی به این دریا اهمیت زیادی داده، بهطوریکه بخش زیادی از عملیاتهای کشورگشایی در دوره عثمانی از همین دریای مدیترانه انجام میگرفته و بهجز اسپانیا، ایتالیا و فرانسه، بخشهای وسیعی از دریای مدیترانه بهعنوان دریای داخلی عثمانی تلقی میشد.
همچنین در دوره فعلی بهدلیل منابع انرژی آن و مزایای اقتصادی و سیاسی که این منابع عظیم برای آنکارا فراهم میکند، روی این منطقه سرمایهگذاری زیادی انجام داده است.
ترکیه اگر بتواند به منابع انرژی این منطقه دست یابد، میتواند علاوه بر تأمین نیاز خود که سالانه بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار است، نیاز اروپا را نیز در این حوزه تا حدی مرتفع سازد که همین موضوع تأثیر عمیقی بر افزایش منزلت سیاسی این کشور در اروپا خواهد داشت.
اهمیت این منطقه بهگونهای است که احمد داوداوغلو، نخستوزیر پیشین ترکیه، عنوان میکند که ترکیه یک کشور مدیترانه شرقی است و باید راهبرد تأمین منافع خود در این منطقه را با دقت دنبال کند. ترکیه اگر در این منطقه بهوسیله قبرس یونانی محصور شود، دروازههای آن به روی دنیا تا حد زیادی محدود خواهد شد. آنکارا باید از قبرس شمالی که بهعنوان یک ناو هواپیمابر غیرقابل غرق شدن در مدیترانه شرقی است، حداکثر استفاده را ببرد. محدودیت در مدیترانه باعث محدودیت ترکیه در نفوذ به آفریقا نیز خواهد شد.
موارد ذکرشده از سوی تئوریسین سیاست خارجی ترکیه طی دو دهه اخیر نشان میدهد که مدیترانه برای ترکیه اهمیتی حیاتی دارد و رژیم صهیونیستی بهخوبی دریافته که برای کنترل ترکیه حداقل در حوزه غربی خود با کمک دشمنان آنکارا میتواند اقدام به محدود کردن ترکیه کند.
انزوای راهبردی و خفگی ژئوپولیتیک
در حال حاضر از غرب تا جنوب ترکیه را همسایگانی دربرگرفتهاند که با ترکیه مشکلات زیادی دارند. اگر به نقشه نگاهی داشته باشیم، بهجز بلغارستان که البته آن هم روابط گرمی با آنکارا ندارد، یونان، جمهوری قبرس و رژیم صهیونیستی مانند هلالی از غرب تا جنوبغربی ترکیه را در مدیترانه تشکیل دادهاند که روابط پرتنشی با ترکیه دارند. در جنوب این کشور نیز سوریه قرار دارد که تحت تأثیر رژیم صهیونیستی و نیروهای دموکراتیک سوریه قرار گرفته و وضعیت خوبی ندارد. به این ترتیب میتوان گفت که ترکیه در حال حاضر از سوی رژیم صهیونیستی بهصورت تدریجی وارد نوعی محاصره ژئوپولیتیکی شده و شرایط سختی را پیش روی خود دارد.
جمعبندی
رژیم صهیونیستی که بعد از جنگ غزه به دنبال شکل دادن توازن جدیدی در منطقه با مدیریت و کمک آمریکاست، بعد از غزه، لبنان، سوریه و ایران به سراغ ترکیه رفته تا این کشور اسلامی را نیز محدود کند.
اگرچه چشمانداز جنگ بین رژیم صهیونیستی و ترکیه بعید به نظر میرسد، اما تلآویو در پی ایجاد ائتلافهایی علیه ترکیه برای فشار همهجانبه به آنکارا با کمک دشمنان و رقبای سرسخت آن از جمله یونان، قبرس، امارات، فرانسه و دیگران است تا مانع از بلندپروازی آنکارا حداقل در دوره اردوغان شود.
مدیترانه برای ترکیه از منظر انرژی، اقتصادی و سیاسی اهمیتی حیاتی دارد و تلآویو با علم به این موضوع به دنبال شکل دادن یک کمربند نظامی-امنیتی در این منطقه است تا مانع منافع ترکیه در این منطقه، اثرگذاری بر غرب و نیز نفوذ در شمال آفریقا شود؛ اقدامی که بر نگرانیهای راهبردی ترکیه بهخصوص در غرب خود خواهد افزود.
افزایش تنش در شرق مدیترانه؛ استقرار سامانه دفاع هوایی اسرائیل در قبرس و تأثیرات آن بر ترکیه
مدیترانه در آستانه تغییر ژئوپلیتیک؛ آیا قبرس هدف اشغال خاموش اسرائیل است؟
