مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در نشست مجازی فوق‌العاده سران بریکس با موضوع تحولات جهانی و چندجانبه‌گرایی، با انتقاد از نظم کنونی بین‌الملل تأکید کرد که گذار به یک نظم چندقطبی، دموکراتیک و عادلانه نیازمند اصلاحات بنیادین در شورای امنیت، نظام مالی و پولی جهان و تقویت همکاری میان کشورهای جنوب جهانی است.
ایران ویو۲۴-بین‌الملل
بعدازظهر دوشنبه ۱۷ شهریور ۱۴۰۴، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران در دومین نشست فوق‌العاده سران بریکس که به پیشنهاد رئیس‌جمهور برزیل برگزار شد، با محوریت بررسی تحولات جهانی، چندجانبه‌گرایی، تجارت آزاد و محدودیت‌های اعمال‌شده بر آن، بر ضرورت «بازآفرینی نظم جهانی» تأکید کرد.
پزشکیان، با بیان اینکه شرایط کنونی جهان حاصل فشارهای یکجانبه، تحریم‌های غیرقانونی و بحران‌های اقلیمی و ژئوپلیتیکی است، گفت: «نفوذ نامتناسب معدودی از دولت‌ها و سیاسی‌سازی ابزارهای اقتصادی، اعتماد میان کشورها را تضعیف کرده و مسیر توسعه پایدار را کند کرده است.»
او چندجانبه‌گرایی و تجارت آزاد را «دو روی یک سکه» دانست و هشدار داد که استفاده ابزاری از تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، همکاری‌های بین‌المللی را مختل و منافع کشورها را تهدید می‌کند.
رئیس‌جمهور ایران با اشاره به تحولات منطقه‌ای، از جمله تجاوز نظامی آمریکا و رژیم اسرائیل به ایران در ژوئن ۲۰۲۵، ادامه کشتار مردم غزه، لبنان و یمن، و فشار بر ونزوئلا، این اقدامات را نشانه ناکارآمدی نظم فعلی در تأمین صلح و امنیت جهانی خواند.
پزشکیان در سخنان خود پنج پیشنهاد عملی برای نقش‌آفرینی فعال بریکس ارائه کرد:
۱. اصلاح ساختار مالی بین‌المللی از جمله صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، تقویت بانک توسعه نوین و ایجاد سامانه‌های پرداخت مستقل برای کاهش سلطه ارزی.
۲. ترویج چندجانبه‌گرایی فراگیر و عادلانه، حمایت از نقش‌آفرینی کشورهای در حال توسعه و جلوگیری از استفاده سیاسی از تحریم‌ها.
۳. تقویت همکاری برای کالاهای عمومی جهانی با ایجاد پلتفرم مشترک بریکس برای مدیریت بحران‌ها و تضمین دسترسی برابر به واکسن‌ها و فناوری‌های پزشکی.
۴. ایجاد چارچوب مشترک مقابله با تحریم‌های یکجانبه برای حمایت از اعضا در مقابل فشارهای اقتصادی غیرمنصفانه.
۵. گسترش نوآوری و توسعه پایدار از طریق ایجاد صندوق‌های مشترک تحقیق و توسعه، حمایت از اقتصاد سبز، صنایع نوین و دفاع از حق کشورهای در حال توسعه در بهره‌برداری از منابع طبیعی.
رئیس‌جمهور ایران در پایان، بر آمادگی کامل کشور برای همکاری فعال در چارچوب بریکس تاکید کرد و گفت: «تقویت چندجانبه‌گرایی، احیای نظام تجاری آزاد و پایبندی به اصول توسعه پایدار، ابزار مدیریت بحران‌های امروز و تضمین آینده‌ای بهتر برای نسل‌های آینده است.»
متن سخنرانی رئیس جمهور در این اجلاس به شرح زیر است؛
بسم الله الرحمن الرحیم
جناب آقای رئیس!
روسای محترم جمهور!
نخست‌وزیران محترم!
خانم‌ها و آقایان؛
مایه افتخار است که در این مقطع حساس، در نشست سران کشورهای عضو بریکس سخن می‌گویم؛ ائتلافی که امروز نه تنها نماینده اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه، بلکه پرچمدار امید برای ساخت نظم جهانی عادلانه‌تر، برابرتر و پررونق‌تر است.
جهان ما در حال عبور از برهه‌ای پرچالش است. فشارهای فزاینده ناشی از اقدامات زورمدارانه یکجانبه، وضع تحریم‌های غیرقانونی و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی رو به گسترش، چهره‌ای نگران‌کننده از نظم موجود ترسیم کرده است. همزمان، تنش‌های ژئوپلیتیکی و بحران فزاینده تغییرات اقلیمی نه تنها رشد اقتصادی، بلکه بنیاد صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر انداخته‌اند.
نفوذ نامتناسب معدودی از دولت‌ها، اقدامات یکجانبه و سیاسی‌سازی ابزارهای اقتصادی، نه تنها اعتماد میان کشورها را فرسوده نموده، بلکه کارآمدی حکمرانی جهانی را نیز به شدت تضعیف کرده است. این رویکردها با ایجاد موانع تجاری، افزایش هزینه‌های مبادله و تضعیف زنجیره‌های ارزش جهانی، مسیر توسعه پایدار را کُند می‌سازند.
حضار محترم!
چندجانبه‌گرایی و تجارت آزاد، دو روی یک سکه‌اند. بدون سازوکارهای چندجانبه، تجارت آزاد به ابزاری در خدمت قدرت‌های بزرگ تبدیل می‌شود و بدون دسترسی به نظام تجاری آزاد، چندجانبه‌گرایی از معنا و کارکرد خود تهی خواهد شد.
یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای عدالت و ثبات در نظم بین‌الملل معاصر، افزایش اقدامات یکجانبه و استفاده ابزاری از تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی است. این سیاست‌ها نه تنها منافع ملی کشورهای مستقل را تهدید می‌کند، بلکه همکاری‌های جهانی را مختل و توسعه پایدار را ناممکن می‌سازد.
در چنین فضایی، بریکس می‌تواند و باید نقشی محوری و پیشرو در مقابله با این روند نگران‌کننده ایفا کند. این ائتلاف پویا و تاثیرگذار، با تکیه بر تنوع و همبستگی، ظرفیت آن را دارد که صدای واحد و قدرتمندی برای دفاع از حاکمیت ملی، احترام متقابل و حل اختلافات از طریق گفت‌وگو و همکاری چندجانبه باشد.
تحولات اخیر در خاورمیانه، بار دیگر ناکارآمدی نظام موجود را عیان ساخته است. تجاوز نظامی رژیم اسرائیل و ایالات متحده آمریکا به جمهوری اسلامی ایران در ماه ژوئن ۲۰۲۵، تداوم کشتار مردم مظلوم و بی‌گناه غزه و نسل‌کشی آشکار در این باریکه، کشتار مردم بی‌دفاع لبنان و یمن، فشار و تهدید غیرقابل قبول ایالات متحده آمریکا علیه ونزوئلا، به بهانه‌های مختلف شواهد روشنی از شکست نظم جهانی در تضمین صلح، عدالت و امنیت بین‌المللی است.
اگر اراده سیاسی برای پایبندی به منشور ملل متحد و اصول نظام تجاری چندجانبه تضعیف شود، خطر لغزش جهان به سمت بی‌ثباتی‌های اقتصادی و امنیتی افزایش خواهد یافت. این شرایط هشدار می‌دهد که ما نیازمند چندجانبه‌گرایی فراگیرتر، متوازن‌تر و کارآمدتر از گذشته هستیم.
این بازآفرینی، نیازمند اصلاح جدی در ساختار حکمرانی جهانی است؛ از بازنگری در ترکیب و کارکرد شورای امنیت سازمان ملل متحد تا اصلاح نظام مالی و پولی بین‌الملل؛ در این مسیر، گروه‌هایی همچون بریکس و سایر نهادهای جنوب جهانی، مسئولیت ویژه‌ای در هدایت گذار به نظمی چندقطبی، دموکراتیک و عادلانه دارند؛ نظمی که در آن صدای همه کشورها، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه، شنیده شود.
در راستای ایفای این نقش تاریخی، جمهوری اسلامی ایران پیشنهادات زیر را ارائه می‌کند:
۱- اصلاح ساختار مالی بین‌المللی:
بریکس باید پیشگام اصلاح جامع نهادهای مالی بین‌المللی از جمله صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی باشد، تا این نهادها بازتاب‌دهنده واقعیت‌های اقتصادی جهان باشند و حمایت بیشتری از پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای اقتصادهای نوظهور به عمل آورند. تقویت نقش و منابع بانک توسعه نوین نیز گامی ضروری در این راستاست. پیشنهاد می‌شود دولت‌های عضو بریکس، در کنار اصلاح ساختارهای مالی جهان، به ایجاد سامانه‌های پرداخت مستقل توجه کنند. چنین رویکردی می‌تواند سلطه و امکان استفاده ابزاری از برخی ارزهای جهانی را کاهش دهد.
۲- ترویج چند جانبه‌گرایی فراگیر و عادلانه:
بریکس باید به تقویت سازمان ملل و سایر نهادهای بین‌المللی یاری رساند تا صدای کشورهای در حال توسعه شنیده شود. جلوگیری از استفاده ابزاری از تحریم‌های اقتصادی به‌عنوان ابزار فشار سیاسی، ضرورتی فوری برای احیای اعتماد جهانی به چندجانبه‌گرایی است. همکاری میان بریکس و سایر نهادهای جنوب جهانی، از جمله سازمان همکاری شانگهای و سازمان همکاری اقتصادی(اکو) می‌تواند صدای مشترک جهان در حال توسعه را تقویت کند.
۳- تقویت همکاری برای کالاهای عمومی جهانی:
دسترسی عادلانه به واکسن‌ها، فناوری‌های پزشکی، تجهیزات ضروری، به ویژه در شرایط بحران، برای همه کشورها باید تضمین شود. ایجاد یک پلتفرم مشترک بریکس برای پاسخ سریع به همه‌گیری‌ها و شرایط اضطراری می‌تواند هماهنگی و بسیج منابع را تسهیل کند. این اقدام اعتبار بریکس را به عنوان نهادی اخلاق‌محور و مسئول در نظام جهانی تقویت خواهد کرد.
۴- ایجاد چارچوب مشترک برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه:
بریکس می‌تواند یک سازوکار حمایتی مشترک برای حمایت از اعضا در برابر تحریم‌های غیرقانونی طراحی کند تا اقتصادها بتوانند بدون فشارهای سیاسی غیرمنصفانه به مسیر رشد و توسعه خود ادامه دهند.
۵- گسترش نوآوری و توسعه پایدار:
بریکس باید همکاری‌ها را برای توسعه زنجیره‌های تأمین مقاوم، گسترش اقتصاد سبز و دیجیتال و ترویج نوآوری‌های فناورانه تعمیق کند. ایجاد یک صندوق مشترک برای تحقیق و توسعه فناوری‌های دوستدار محیط زیست، می‌تواند گذار به استقلال انرژی و توسعه پایدار را تسریع کند. بریکس باید از حق مشروع دولت‌های در حال توسعه برای بهره‌برداری از منابع طبیعی خود دفاع کند. سیاست‌های اقلیمی نباید به ابزار فشار جدید علیه تولیدکنندگان انرژی تبدیل شود. ما نیازمند الگویی متوازن هستیم که هم امنیت انرژی و هم توسعه پایدار را ترویج کند. ضرورت دارد بریکس مرکز نوآوری مشترکی در حوزه‌هایی چون هوش مصنوعی، انرژی‌های نو، فناوری‌های پزشکی و صنایع فضایی را ایجاد کند. چنین مرکزی دسترسی برابر به دانش و فناوری را تضمین کرده و مانع انحصارطلبی برخی قدرت‌ها در این حوزه‌ها خواهد شد.
خانم‌ها و آقایان،
ایران بار دیگر تعهد خود را برای همکاری سازنده و فعال با همه اعضای بریکس در مسیر تحقق این اهداف اعلام می‌دارد. ما بر این باوریم که مقابله مؤثر با یکجانبه‌گرایی و تعمیق همکاری‌ها در چارچوب بریکس نه تنها به نفع اعضای این ائتلاف، بلکه به سود کل جامعه بین‌الملل خواهد بود.
اجازه دهید سخنان خود را با این تأکید به پایان برسانم که تقویت چندجانبه‌گرایی، احیای نظام تجاری آزاد و پایبندی به اصول توسعه پایدار، نه تنها ابزارهای ما برای مدیریت بحران‌های امروز، بلکه ضامن ساخت جهانی بهتر برای نسل‌های آینده خواهد بود و بریکس می‌تواند الگویی برای تقویت و پیش‌برد این رویکرد باشد.
از توجه شما سپاسگزاری می‌کنم.
