در آستانه یک بزنگاه سرنوشت‌ساز برای ایران و اروپا، رسانه‌های عربی از صف‌آرایی تازه‌ای در میدان هسته‌ای خبر می‌دهند. آنها اینگونه روایت می کنند که تهران با تکیه بر «ابهام راهبردی» در برنامه هسته‌ای، به دنبال افزایش قدرت چانه‌زنی است؛ همزمان اروپا در تلاش برای مهار بحران، دست به بازی دیپلماتیک تازه‌ای با هدف اعمال فشار زده است.
فاطمه سیاحی، پژوهشگر مسائل جهان عرب، ایران ویو۲۴
مکانیزم ماشه، ابزاری کلیدی در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام)، می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بازگرداند و روابط تهران با اتحادیه اروپا را به سوی بحرانی بی‌سابقه سوق دهد. رسانه‌های عربی و تحلیلگران منطقه، این موضوع را از زوایای راهبردی، اقتصادی، و دیپلماتیک بررسی کرده و معتقدند که ایران به دلیل بی‌اعتمادی عمیق به غرب، با تکیه بر استراتژی «ابهام هسته‌ای»، در برابر فشارهای اروپا و تهدید مکانیزم ماشه ایستادگی می‌کند. این گزارش به تحلیل مختصات دکترین هسته‌ای جدید تهران، رویکرد اروپا برای حفظ دیپلماسی و پیامدهای احتمالی این تقابل از دید ناظران منطقه ای می‌پردازد.
بازی هسته‌ای ایران: ابهام به‌مثابه اهرم فشار
الجزیره گزارش می‌دهد که ایران، به دلیل تجربه جنگ‌های سایه و حمایت اروپا از اسرائیل در منازعات اخیر، اعتماد خود به غرب را از دست داده است. بر اساس این گزارش تهران تنها به تضمین‌های امنیتی و اقتصادی از سوی روسیه و چین اطمینان دارد و اروپا و آمریکا را شرکای غیرقابل اعتمادی می‌داند. در این راستا، ایران با حفظ غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصد و اتخاذ استراتژی ابهام هسته‌ای، به دنبال تقویت موضع خود در مذاکرات است. در این گزارش اظهارات غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه ایران، مبنی بر عدم شفافیت درباره سرنوشت ذخایر اورانیوم غنی‌شده، به عنوان نشانه ای از تایید این رویکرد در نظر گرفته می‌شود.
از دید کارشناسان، این ابهام به‌عنوان یک ابزار راهبردی، به ایران اجازه می‌دهد تا با ایجاد عدم قطعیت برای غرب، اهرم فشار قوی‌تری در مذاکرات به دست آورد. آنها پذیرفته اند که ایران غنی‌سازی را حق قانونی خود می‌داند و حاضر به توقف آن نیست؛ مگر در ازای تضمین‌های ملموس. این موضع نشان‌دهنده استراتژی تهران برای تبدیل برنامه هسته‌ای به یک ابزار دیپلماتیک است که نه‌تنها از فعال‌سازی مکانیزم ماشه جلوگیری می‌کند، بلکه قدرت چانه‌زنی ایران را در برابر فشارهای بین‌المللی نیز تقویت می‌کند.
دیپلماسی مشروط اروپا: تلاش برای مهار بحران
برخی کارشناسان غربی با حضور در رسانه های عربی مدعی هستند؛ تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه، آلمان) با هدف جلوگیری از تشدید تنش‌ها، شروطی مانند همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و محدود کردن غنی‌سازی به ۳ تا ۶ درصد را مطرح کرده‌اند. اسکات لوکاس، استاد دانشگاه بیرمنگام، طی شرکت در برنامه ای در شبکه العربیه، تأکید می‌کند که هیچ‌یک از طرفین تمایلی به فعال‌سازی مکانیزم ماشه ندارند؛ او می گوید اروپا برای جلب اعتماد ایران، پیشنهادهایی مانند تعویق تحریم‌ها و تضمین عدم اعمال فشارهای نظامی یا اقتصادی جدید را ارائه کرده است.
براساس گزارش ها، وزرای خارجه اروپا به ایران اطلاع داده‌اند که اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت می‌تواند به تعویق بیفتد، مشروط بر اینکه تهران مذاکرات با آمریکا را از سر بگیرد و نظارت‌های آژانس را بپذیرد. هدى رؤوف، تحلیلگر مسائل بین الملل در ایندیپندنت، مطرح می‌کند که نشست استانبول می‌تواند فرصتی برای تمدید موقت توافق هسته‌ای باشد، مشروط بر اینکه ایران نظارت‌های بین‌المللی را بپذیرد و مذاکرات با آمریکا ادامه یابد. این پیشنهاد به ایده اولیه ایران در آوریل گذشته بازمی‌گردد که خواستار توافقی موقت با تضمین عدم فعال‌سازی مکانیزم ماشه و رفع تحریم‌ها بود. با این حال، بی‌اعتمادی ایران و تنش‌های منطقه‌ای، دستیابی به چنین توافقی را دشوار کرده است.
پیامدهای فعال‌سازی مکانیزم ماشه: تهدید اقتصاد و دیپلماسی
طبق تحلیل های عربی، فعال‌سازی مکانیزم ماشه می‌تواند پیامدهای اقتصادی و سیاسی گسترده‌ای برای ایران به دنبال داشته باشد. ناظران هشدار می‌دهند که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، روابط ایران و اروپا را وارد مرحله‌ای بحرانی خواهد کرد. گزارش الرویه نیز تأکید می‌کند که ایران با استفاده از «ناوگان سایه» و شبکه‌های غیررسمی، توانسته صادرات نفت خود را به رکوردی تاریخی برساند. با این حال، بازگشت تحریم‌ها می‌تواند خریداران اصلی مانند چین را مردد کند، تأمین تجهیزات و سرمایه‌گذاری در صنعت نفت را مختل سازد، و جایگاه ایران در بازار جهانی نفت را شکننده‌تر کند.
از منظر سیاسی، فعال‌سازی مکانیزم ماشه می‌تواند ایران را به انزوای دیپلماتیک بیشتری سوق دهد؛ منابع رسانه ای در منطقه ضمن اعلام این دیدگاه، به هشدار ایران اشاره می کنند که در صورت فعال شدن این مکانیزم، اروپا و آمریکا نفوذ خود در مذاکرات را از دست خواهند داد. آنها این تهدید را نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ ابتکار عمل در برابر فشارهای بین‌المللی می دانند.
تحلیل عمیق: تعادل شکننده در لبه پرتگاه
تحلیل رسانه‌های عربی نشان می‌دهد که مذاکرات ایران و اروپا در یک تعادل شکننده قرار دارد. ایران با تکیه بر اهرم‌های هسته‌ای و اقتصادی، به دنبال تضمین‌هایی است که نه‌تنها از بازگشت تحریم‌ها جلوگیری کند، بلکه جایگاه منطقه‌ای و جهانی آن را تقویت کند. استراتژی ابهام هسته‌ای، به‌عنوان یک ابزار راهبردی، به ایران امکان می‌دهد تا با ایجاد عدم قطعیت، ابتکار عمل را در دست نگه دارد. در مقابل، اروپا با ارائه مشوق‌های دیپلماتیک و اقتصادی، تلاش می‌کند ایران را به همکاری با آژانس و مذاکره با آمریکا ترغیب کند. با این حال، بی‌اعتمادی عمیق ایران به غرب، تنش‌های منطقه‌ای، و غیرقابل پیش‌بینی بودن سیاست‌های آمریکا (به‌ویژه با توجه به نقش دونالد ترامپ) موانع اصلی دستیابی به توافق پایدار هستند.
چشم‌انداز آزمون دیپلماسی در منطقه‌ای ناآرام
مذاکرات ایران و اروپا در برابر تهدید مکانیزم ماشه، آزمونی برای دیپلماسی در منطقه‌ای پرتنش است. به تعبیر کارشناسان منطقه، ایران با بهره‌گیری از استراتژی ابهام هسته‌ای و شبکه‌های غیررسمی، به دنبال حفظ قدرت چانه‌زنی خود است. اروپا نیز با ارائه مشوق‌های دیپلماتیک، تلاش می‌کند از فعال‌سازی مکانیزم ماشه جلوگیری کند. با این حال، موفقیت این تلاش‌ها به توانایی طرفین در غلبه بر بی‌اعتمادی، مدیریت تنش‌های منطقه‌ای، و ارائه تضمین‌های ملموس بستگی دارد. بدون تصمیمات قاطع، چرخه عدم قطعیت و بی‌ثباتی ادامه خواهد یافت و ثبات منطقه‌ای دست‌نیافتنی باقی خواهد ماند. رسانه‌های عربی و تحلیلگران بر این باورند که هرگونه پیشرفت دیپلماتیک نیازمند توازن بین مشوق‌های اقتصادی، نظارت‌های بین‌المللی، و کاهش تنش‌های منطقه‌ای است.
