با مطرح شدن دوباره نقش عراق در میانجیگری میان ایران و آمریکا، این پرسش جدیتر از گذشته مطرح شده است که آیا بغداد میتواند بهعنوان یک بازیگر مؤثر، اعتماد طرفین را جلب کند یا این ابتکار بیش از آنکه به حل اختلاف تهران و واشنگتن منجر شود، تلاشی برای کاهش فشارهای امنیتی و منطقهای علیه خود عراق است؟
زهرا ترابی- سیاست خارجی
عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلیتیک در گفتگو با ایران ویو24، درباره اظهارات اخیر نخست وزیر عراق مبنی بر میانجیگیری بین ایران و امریکا پاسخ داد: عراق برای نخستینبار نیست که قدم در این مسیر میگذارد. این کشور در سالهای گذشته نیز بارها تلاش کرده نقش میانجی را میان تهران و واشنگتن ایفا کند. با این حال، شرایط فعلی عراق با گذشته تفاوتهایی دارد. بغداد امروز با مجموعهای از فشارها و چالشهای داخلی و خارجی مواجه است؛ از یکسو گروههای مسلح نزدیک به محور مقاومت که بیشتر به ایران یا جبهه مقابل آن منتسب میشوند، هدف فشارهای مستقیم اسرائیل و آمریکا قرار گرفتهاند و از سوی دیگر، دولت عراق تمایلی ندارد که مستقیماً وارد تقابل با این بازیگران شود.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی، برگزاری گفتوگو میان ایران و آمریکا میتواند بخشی از مشکلات بغداد را نیز کاهش دهد. کاهش تنش میان تهران و واشنگتن بهطور طبیعی میتواند سطح فشارهای امنیتی و منطقهای علیه عراق را پایین بیاورد. از این منظر، انگیزه عراق برای میانجیگری صرفاً دیپلماتیک نیست، بلکه ریشههای امنیتی و داخلی نیز دارد.
او اشاره کرد: در این میان، نقش نخستوزیر عراق نیز با ابهاماتی همراه است. هنوز مشخص نیست که او در هفتههای آینده در سمت خود باقی خواهد ماند یا فرد دیگری از سوی شورای هماهنگی جایگزین او خواهد شد؛ هرچند برخی تحلیلها شانس بقای او را بیشتر میدانند. با این حال، تلاشها برای پیشبرد این ابتکار همچنان ادامه دارد.
این تحلیلگر بین المللی تصریح کرد: باید توجه داشت که عراق تنها میانجی موجود نیست. کشورهایی مانند قطر، عمان و حتی ترکیه نیز در این مسیر فعال بودهاند و میزان موفقیت هرکدام متفاوت بوده است. ایران شروط مشخص خود را دارد و آمریکا نیز شروط خاص خود را مطرح میکند. از نگاه واشنگتن، مذاکرات تنها زمانی ممکن است که ایران سطح غنیسازی را کاهش دهد، در حالی که تهران تأکید دارد آغاز گفتوگوها منوط به پذیرش حق غنیسازی تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی است.
فرجی راد اظهار کرد: اینکه آیا وزیر خارجه عراق یا ساختار دیپلماتیک این کشور میتواند آمریکا را متقاعد کند که تا حدی از مواضع سختگیرانه خود عقبنشینی کند، همچنان نامشخص است و احتمال آن چندان بالا به نظر نمیرسد. با این حال، هر اقدام مثبتی که به کاهش تنش و شنیده شدن صدای گفتوگو منجر شود، میتواند مفید باشد. حتی میتوان فراتر از عراق اندیشید و به یک میانجیگری ترکیبی رسید؛ ترکیبی از بازیگرانی که روابط نزدیکی با دولت ترامپ دارند، از جمله نخستوزیر عراق، رئیسجمهور ترکیه و امیر قطر. چنین سازوکاری شاید بتواند مواضع دولت آمریکا را تا حدی تعدیل کرده و اطمینانهایی درباره فعالیتهای هستهای ایران تحت نظارت آژانس ارائه دهد.
این استاد دانشگاه افزود: واقعیت این است که هر مذاکرهای زمانی موفق خواهد بود که هر دو طرف بتوانند برای خود دستاوردی تعریف کنند. اگرچه احتمال موفقیت این ابتکارات چه بهصورت انفرادی و چه ترکیبی بالا نیست، اما در مجموع میتوان آنها را بخشی از یک بسته ابتکاری دانست که هدفش باز کردن مسیر گفتوگو است. تداوم وضعیت فعلی، فشارهای اقتصادی و شرایط نامطلوبی را برای بخش خصوصی کشور ایجاد کرده و همین مسئله ضرورت حرکت به سمت کاهش تنش را دوچندان میکند. ابتکار عراق در این چارچوب، بیش از آنکه صرفاً بهدنبال حل اختلاف ایران و آمریکا باشد، معطوف به کاهش فشارهای منطقهای، بهویژه فشارهای اسرائیل علیه عراق و گروههای نزدیک به مقاومت است.
این کارشناس اضافه کرد: در نهایت، آغاز گفتوگو میان ایران و آمریکا میتواند همزمان چند هدف را محقق کند؛ کاهش تنش میان تهران و واشنگتن، کاهش فشارهای امنیتی علیه عراق و کاهش تهدیدات منطقهای. این اهداف بههم پیوستهاند و نمیتوان آنها را از یکدیگر جدا کرد.
فرجی راد در پایان خاطرنشان کرد: از منظر راهبردی، بهترین گزینه برای ایران این است که درهای گفتوگو را نبندد. حتی اگر ابتکار خارجی مؤثری وجود نداشته باشد، تهران میتواند با ابتکارات داخلی، مسیر مذاکره را باز نگه دارد. در فرآیند مذاکرات نیز لازم است بر اساس منافع ملی حرکت شود و در عین حال، شرایطی فراهم شود که طرف مقابل بهویژه دولت آمریکا بتواند دستاوردی برای خود تعریف کند. براین اساس، هر ابتکاری که به آغاز مذاکرات کمک کند، ارزش استفاده دارد و نباید بهسادگی از کنار آن عبور کرد.
