در میانه اوج‌گیری تنش‌های هسته‌ای و فشارهای سیاسی غرب، وزیر امور خارجه ایران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بزودی در قاهره دیدار خواهند کرد؛ نشستی که محور اصلی آن تدوین «پروتکل تعاملی» تازه‌ای برای بازتعریف قواعد همکاری میان تهران و آژانس عنوان شده و می‌تواند مسیر آینده پرونده هسته‌ای ایران را رقم بزند.
ایران ویو24-سیاست خارجی
تحولات پرتنش اخیر در پرونده هسته‌ای ایران ـ از جنگ دوازده‌روزه تا حملات مکرر به تأسیسات هسته‌ای ـ موجب شد تعاملات جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد مرحله‌ای نوین و حساس گردد. در چنین فضایی، مذاکرات قاهره میان عباس عراقچی و رافائل گروسی با هدف تدوین پروتکل تعاملی جدید آغاز شد؛ پروتکلی که قرار است قواعد همکاری را بازتعریف کند و به‌طور همزمان ابعاد فنی، امنیتی، حقوقی و سیاسی همکاری‌ها را دربر گیرد.
بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای و منابع نزدیک به مذاکرات، محتوای پروتکل بر محورهای زیر استوار است:
-
نظارت و دسترسی: بازتعریف دامنه دسترسی بازرسان آژانس به سایت‌های حساس همچون نطنز، فردو و اصفهان، همراه با تأکید بر نظارت فنی و صیانت از اطلاعات حیاتی.
-
شفافیت فنی: ارائه منظم داده‌های مرتبط با غنی‌سازی، به‌ویژه در سطوح نزدیک به ۶۰ درصد، از سوی ایران و در مقابل، تعهد آژانس به ارزیابی صرفاً فنی و عاری از ملاحظات سیاسی.
-
امنیت و حفاظت: طراحی سازوکارهای مؤثر برای جلوگیری از درز اطلاعات محرمانه به طرف‌های ثالث، با توجه به سوابق حملات نظامی، خرابکاری و عملیات سایبری.
-
پاسخ به تهدیدات خارجی: مطالبه ایران از آژانس برای ثبت رسمی و محکومیت حملات رژیم صهیونیستی و ایالات متحده علیه تأسیسات هسته‌ای و سایر اقدامات خرابکارانه.
-
زمان‌بندی و بازبینی: اجرای آزمایشی پروتکل در یک بازه زمانی توافق‌شده و امکان تعدیل سطح همکاری‌ها در صورت نقض تعهدات از سوی هر یک از طرفین.
از منظر ایران، پروتکل تعاملی بدون تعهدات متقابل پایدار نخواهد بود. به همین دلیل، تهران تأکید دارد که چارچوب جدید همکاری‌ها نباید ماهیتی یکجانبه داشته باشد و آژانس نیز موظف به ایفای مسئولیت‌های خود است. بر این مبنا، اصول کلیدی زیر به‌عنوان الزامات بنیادین مورد تأکید قرار گرفته‌اند:
-
تضمین‌های امنیتی و اطلاعاتی برای تأسیسات هسته‌ای ایران.
-
صیانت از حق تصمیم‌گیری مستقل جمهوری اسلامی ایران در مدیریت تأسیسات و محدودسازی بازرسی‌های مفرط و فراتر از الزامات حقوقی.
-
تدوین چارچوب فنی و حقوقی شفاف شامل تعریف دقیق دامنه دسترسی‌ها، حفاظت از داده‌ها، سیاست مقابله با خرابکاری و تضمین شفافیت متقابل آژانس.
-
انعطاف‌پذیری در شرایط بحرانی، به‌گونه‌ای که ایران بتواند در مواجهه با تهدیدات خارجی اقدامات فوری را اعمال کند، بدون آنکه حداقل سطح شفافیت قربانی شود.
هدف این پروتکل، تثبیت موقعیت ایران در چارچوب معاهده NPT، بازگرداندن دسترسی‌های ازدست‌رفته، مهار بحران سیاسی و جلوگیری از فروپاشی رژیم پادمانی عنوان شده است. پروتکل تعاملی قاهره می‌تواند نقطه عطفی در روابط ایران و آژانس محسوب شود؛ اما تحقق آن منوط به طراحی الگویی متوازن، فنی و امنیتی است که همزمان شفافیت لازم برای اعتمادسازی بین‌المللی را تأمین کند و در عین حال منافع راهبردی و بازدارندگی ملی ایران را محفوظ بدارد.
بدون رفع بی‌اعتمادی‌های متراکم و ارائه تضمین‌های عملی، این پروتکل بیش از هر چیز راه‌حلی موقت و تاکتیکی خواهد بود؛ اما چنانچه با مدیریت هوشمندانه و تدبیر سیاسی همراه شود، ظرفیت آن را دارد که به الگویی نوین در تعاملات هسته‌ای در بستر پرتنش منطقه‌ای و بین‌المللی بدل گردد.
بازتعریف همکاری هسته‌ای؛ ایران و آژانس در آستانه طراحی مدالیته جدید؟
