اروپا با نامه‌ای رسمی به شورای امنیت، ماشه‌ای را کشید که می‌تواند همه دستاوردهای دیپلماسی هسته‌ای را به عقب برگرداند؛ اقدامی پرابهام که از یک‌سو به نام حفظ برجام معرفی می‌شود و از سوی دیگر در عمل بیش از هر زمان نشان می‌دهد هدف اصلی، فشار بر ایران و محروم ساختن تهران از حقوق مسلم هسته‌ای است.
تهران-ایران ویو24
سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی فرانسه، بریتانیا و آلمان در نامه‌ای رسمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، آغاز روند فعال‌سازی «مکانیزم ماشه» علیه ایران را اعلام کردند. این اقدام در چارچوب مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ و توافق هسته‌ای (برجام) به معنای آغاز روندی است که در صورت نرسیدن به توافق سیاسی، می‌تواند منجر به بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت شود؛ از جمله تحریم‌های تسلیحاتی و محدودیت‌های موشکی.
ادعای مهلت ۳۰ روزه برای دیپلماسی
براساس بیانیه اروپایی‌ها، یک بازه ۳۰ روزه برای گفت‌وگو و مذاکره در نظر گرفته شده است تا در این مدت امکان جلوگیری از بازگشت کامل تحریم‌ها وجود داشته باشد. مقامات اروپایی مدعی‌اند که هدف اصلی از این اقدام، حفظ چارچوب توافق هسته‌ای و اجبار ایران به اجرای کامل تعهدات برجامی است.
واکنش ایران؛ مقاومت در برابر فشار سیاسی
در مقابل، منابع مطلع ایرانی تأکید کرده‌اند که تهران این اقدام را «غیرقانونی، غیرمنطقی و مغایر توافق برجام» می‌داند و با واکنشی قوی و متناسب روبه‌رو خواهد کرد. چنانچه سید عباس عراقچی وزیر خارجه ایران نیز در گفتگوی تلفنی با وزرای خارجه سه کشور اروپایی و مسول سیاست خاری اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد ایران پاسخ متناسبی به اقدام اروپا برای فعال سازی اسن بک خواهد داد. جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده که اقدامات کاهش تعهدات هسته‌ای در چهارچوب مواد ۲۶ و ۳۶ برجام و به‌دلیل خروج یکجانبه آمریکا از توافق و ناتوانی اروپا در عمل به تعهدات اقتصادی بوده است. از نگاه تهران، اروپایی‌ها به جای ایفای مسئولیت خود در رفع تحریم‌های غیرقانونی آمریکا، در عمل فشار بیشتری بر ایران تحمیل می‌کنند.
ابعاد حقوقی و سیاسی ماجرا
از منظر حقوقی، ایران معتقد است کشورهای اروپایی از آنجا که به تعهدات برجامی خود پایبند نبوده‌اند، مشروعیتی برای استفاده از مکانیزم ماشه ندارند. علاوه بر این، استناد آنها به قطعنامه ۲۲۳۱ در حالی صورت می‌گیرد که آمریکا – به عنوان آغازگر بحران خروج از برجام – از این سازوکار محروم است و مشروعیت سیاسی این اقدام اروپایی‌ها به شدت محل تردید است.
از منظر سیاسی نیز این اقدام در شرایطی رخ می‌دهد که تاسیسات هسته ای ایران تحت حملات متجاوزانه آمریکا و اسرائیل آسیب دیده است. علاوه بر آن، منطقه و جهان نیازمند کاهش تنش و حرکت به سوی گفت‌وگوهای سازنده است. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که فشارهای سیاسی و تحریمی نه تنها موجب احیای برجام نخواهد شد، بلکه تهران را در موضعی مقاوم‌تر قرار خواهد داد.
ایران همچنین معتقد است که هدف واقعی اروپا از فعال‌سازی اسنپ‌بک، احیای توافق هسته‌ای نیست، بلکه محروم ساختن تهران از حقوق مشروع و قانونی در حوزه فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز است؛ حقی که به صراحت در معاهدات بین‌المللی و در متن برجام مورد شناسایی قرار گرفته است.
پیامدهای احتمالی
فعال‌سازی مکانیزم ماشه، اگر به بازگشت کامل تحریم‌های شورای امنیت منجر شود، می‌تواند فضای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های دفاعی و اقتصادی با ایران را دشوارتر کند. با این حال تجربه نشان داده که فشار و تحریم به‌تنهایی قادر به احیای توافق نبوده و تنها موجب عمیق‌تر شدن شکاف‌های اعتماد و کاهش احتمال توافق خواهد شد.
اقدام سه کشور اروپایی بیش از آنکه یک ابتکار دیپلماتیک برای حفظ برجام باشد، به نظر می‌رسد پاسخی به فشارهای آمریکا و تلاش برای جلوگیری از انزوای خود در عرصه بین‌المللی است. در مقابل، ایران با اتکا به منطق حقوقی و تجربه مقاومت در برابر فشارها، این اقدام را فاقد وجاهت دانسته و بر ایستادگی در برابر تحمیل‌های یکجانبه تأکید دارد.
در نهایت، آینده این پرونده به شدت وابسته به تحولات ۳۰ روز آینده است؛ دوره‌ای که یا می‌تواند فرصتی برای بازگشت به مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی باشد، یا با شکست آن، شاهد تشدید تقابل‌ها و بازگشت به فضای پرتنش خواهیم بود.
