«محمدرضا فرزین» رئیس بانک مرکزی در سی و دومین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی و در نشست تخصصی «ارتقای حکمرانی مالی و بانکی و سرمایه‌گذاری برای تولید» اظهار داشت: اگر این سیاست در موقع مناسب اجرا شود، سیاست خوبی است؛ این سیاست در ۷۰ کشور دنیا تجربه شده و موفق بوده است.
رئیس کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه باید نگاه منفی به ریال ایران از بین برود، اعلام کرد: امسال برنامه حذف چهار صفر از پول ملی را عملیاتی می‌کند.
فرزین با ارایه آخرین آمار از عملکرد نظام اقتصادی کشور در این نشست تخصصی گفت: مهمترین موضوعی که در سال جاری برای بانک مرکزی اهمیت دارد، بحث حکمرانی و قانون‌مداری است زیرا سبب تقویت ثبات مالی و رشد اقتصادی می‌شود.
رئیس بانک مرکزی با بیان اینکه رشد تولید ناخالص داخلی در سال های اخیر تغییرات بسیاری داشته است، اظهار داشت: از سال ۱۳۹۹ به بعد وارد رشد مثبت شده‌ایم و این در حالیست که پیش از آن رشد منفی داشتیم. در سال ۱۴۰۲ بالاترین نرخ را با ۵.۳ درصد ثبت کردیم که ۹ ماهه ۱۴۰۳ این عدد به ۳.۷ درصد رسید و هرچند نسبت به ۱۴۰۲ کاهش یافته، اما در مقایسه با سایر کشورهای منطقه نرخ رشد خوبی است.
وی در عین حال افزود: این نرخ از نرخ هدف ما کمتر است و برای افزایش درآمد سرانه جامعه باید نرخ‌های رشد بالا را محقق کنیم.
فرزین با یادآوری اینکه رشد بخش نفت یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصاد کشور در سال های اخیر بوده است، افزود: رشد بخش نفت در سال ۱۴۰۰ معادل ۱۳.۹ درصد، سال ۱۴۰۱ معادل ۹.۶ درصد، سال ۱۴۰۲ معادل ۱۸.۸ درصد و در سال ۱۴۰۳ معادل ۶ درصد بوده است.
وی توضیح داد: علت کمتر بودن رشد سال ۱۴۰۳ به دلیل رشد بالای بخش نفت در سال‌های قبل از آن بوده است. بخش نفت اثر بالایی در اقتصاد کشور دارد و یکی از حوزه‌هایی که باید به سرمایه‌گذاری در آن توجه داشته باشیم حوزه نفت است.
رئیس کل بانک مرکزی به نقش بخش خدمات در رشد اقتصادی کشور به دلیل سهم بالای آن در اقتصاد اشاره کرد و اظهار داشت: در سال‌های اخیر با کاهش نرخ رشد صنعت، نرخ رشد خدمات نیز کاهش پیدا کرده است. باید به این بخش نیز توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
وی با بررسی رشد اقتصادی از محل هزینه ها نیز گفت: این بخش چهار بازیگر اساسی دارد که شامل هزینه مصرف نهایی بخش خصوصی، هزینه مصرفی دولت، سرمایه گذاری و نیز بخش تجارت خارجی اعم از صادرات و واردات است.
فرزین با یادآوری اینکه تشکیل سرمایه از سال ۱۳۹۹ به بعد نرخ مثبت داشته است، افزود: تشکیل سرمایه در ماشین آلات در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ و ۹ ماهه ۱۴۰۳ نرخ رشد خوبی داشته است. یکی از دلایل آن تخصیص مناسب ارز به کالاهایی سرمایه‌ای بوده است. این رشد به دلیل این بوده که در حال حاضر بالای ۸۰ درصد تخصیص ارز کشور به کالاهای سرمایه‌ای تعلق دارد.
رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه در سال ۱۴۰۰ وضعیت ساختمان در رشد اقتصادی خوب نبوده، اما در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ وضعیت بهتر شده، اما همچنان وضعیت خوبی ندارد، بر سرمایه گذاری بیشتر در این بخش تاکید کرد.
رئیس‌کل بانک مرکزی اظهار داشت: آمار شاپرک نشان می‌دهد هزینه‌های مصرف نهایی ۷.۶ درصد در اسفندماه رشد داشته یعنی قدرت خرید در اسفندماه بیشتر شده است.
فرزین درباره تجارت خارجی کشور نیز گفت: در زمینه صادارت نرخ رشد مثبت بوده و در زمینه واردات نیز مثبت بوده، اما کمتر از صادرات بوده است.
رئیس‌کل بانک مرکزی در ادامه به تحولات صورت گرفته در حوزه نرخ تورم اشاره کرد و افزود: در سال ۱۴۰۲ که اوج تورم در سال های بعد از ۱۴۰۰ بوده است به طوری که نرخ تورم نقطه به نقطه به ۶۲.۴ درصد و نرخ تورم سالانه به ۵۷.۷ درصد رسیده بود اما پس از آن کاهش نرخ تورم را در تورم نقطه به نقطه و سالانه شاهد بودیم که تا آذر ۱۴۰۳ ادامه یافت.
فرزین با بیان اینکه در ماه پایانی سال گذشته نرخ تورم به ۳۵.۸ درصد رسید، افزود: یکی از دلایل افزایش آن نسبت به سال‌های گذشته افزایش نرخ ارز و انتقال تبادلات ارزی از نیما به مرکز مبادله بود.
وی با بیان اینکه پارسال حدود ۶۵ میلیارد دلار ارز در مرکز مبادله به واردکنندگان اختصاص یافت، بر این نکته تاکید کرد که قیمت ارز به طور مستقیم بر قیمت کالاها اثر می گذارد.
وی در ادامه به سهم بخش خدمات در تولید تورم اشاره کرد و با بیان اینکه تورم بخش خدمات تحت تاثیر قیمت مسکن و اجاره بها قرار دارد، افزود: اثر اجاره به طور معمول با وقفه یک ساله بر نرخ تورم اثر می گذارد و به همین دلیل در سال ۱۴۰۳ شاهد تورم بالاتر در بخش خدمات را شاهد بودیم.
فرزین تایید کرد که زمانی که نرخ ارز سامانه نیما افزایش یافت و ارز به مرکز مبادله تجاری منتقل شد، شاهد یک جهش قابل توجه در تورم کالایی بودیم زیرا ارز تجاری اثر مستقیمی بر قیمت کالاها گذاشت به طوری که تورم کالا حتی از تورم خدمات نیز پیشی گرفت.
رئیس‌کل بانک مرکزی افزود: در همین دوره، در حالی که بخش خدمات به دلیل ثبات نسبی بازار مسکن در حال تخلیه فشار تورمی بود، افزایش تورم کالا موجب شد و به همین دلیل بانک مرکزی با حمایت دولت تصمیم گرفت دوباره سیاست تثبیت نرخ ارز اعمال شود و به دنبال ارز ۲۸۵۰۰ تومان برای کالاهای اساسی تداوم یافت و نرخ ارز در بازار ارز تجاری در یک کانال مشخص کنترل شد.
فرزین افزود: با اجرای سیاست تثبیت و ایجاد آرامش در بازار ارز، انتظار می‌رود در ماه‌های آینده مجدداً نرخ تورم کاهش یابد.
رئیس‌کل بانک مرکزی به تأثیر نرخ ارز تجاری بر شاخص تورم تولیدکننده نیز اشاره کرد و افزود: این شاخص با روند کاهشی به ۲۵ درصد رسیده بود اما با افزایش نرخ ارز در نیما، این شاخص به ۳۷.۹ درصد رسید که نشان‌دهنده واکنش سریع این شاخص به تغییرات ارزی است.
وی افزود: در سال ۱۴۰۳ برخی انتقاد می‌کردند که تثبیت نرخ ارز در سامانه نیما موجب کاهش صادرات و افزایش واردات خواهد شد اما در عمل واردات ۸.۲ درصد و صادرات ۱۴ درصد رشد داشته است؛ این آمار مربوط به صادرات غیرنفتی کشور است؛ هرچند صادرات گاز طبیعی و فرآورده‌های نفت و گاز نیز در آن لحاظ شده است.
فرزین با اشاره به واردات طلا نیز گفت: اگر میزان واردات طلا را از ۱۴ میلیارد دلار تراز تجاری منفی کم کنیم، حدود ۸ میلیارد دلار از کسری تراز تجاری جبران می‌شود، چراکه طلا به‌عنوان سرمایه به کشور اضافه شده و با احتساب این مورد، وضعیت سال ۱۴۰۳ تقریباً معادل سال ۱۴۰۱ می‌شود.
وی ادامه داد: هم‌زمان با رشد صادرات، واردات نیز کنترل شده است. به‌طور طبیعی وقتی صادرات رشد می‌کند، نیاز کارخانه‌ها به مواد اولیه و تجهیزات افزایش پیدا می‌کند و این موضوع باعث افزایش واردات می‌شود؛ اما در این دوره، نرخ رشد واردات بسیار کمتر از صادرات بوده است.
فرزین تاکید کرد: برآورد ما این است که حساب جاری کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۴ میلیارد دلار مثبت باشد.
وی با اشاره به صادرات کالا گفت: در سال ۱۴۰۳، مجموع صادرات کشور ۱۱۶ میلیارد دلار بوده که ۶۷ میلیارد دلار آن مربوط به صادرات نفتی و ۴۹ میلیارد دلار مربوط به صادرات غیرنفتی است.
فرزین گفت: با وجود تحریم‌ها، سهم تجارت خارجی در اقتصاد ما بسیار بالاست و به همین دلیل، نوسانات نرخ ارز اثرگذاری زیادی دارد. چون هم صادرات و هم واردات در حجم بالا انجام می‌شود.
فرزین با اشاره به رشد صادرات کشور در سال گذشته گفت: در سال ۱۴۰۳ شاهد رشد ۱۵.۴ درصدی در صادرات بوده ایم که این رقم در مقایسه با رشد ۸.۲ درصد واردات بوده است. همچنین در سال گذشته ۸ میلیارد دلار طلا وارد کشور کرده ایم که جز ذخایر و دارایی های کشور است.
رئیس کل بانک مرکزی در خصوص حساب جاری تراز پرداخت ها نیز گفت: در سال ۱۴۰۳ تراز تراز پرداخت های خارجی بیش از ۱۴ میلیارد دلار مثبت بوده در مقایسه با تراز مثبت ۸ میلیارد دلاری سال ۱۴۰۲ نشان از روند مثبت در این بخش است.
وی همچنین از حجم تجارت ۲۰۰ میلیارد دلاری کشور خبر داد و گفت: در سال گذشته بیش از ۱۱۶ میلیارد دلار صادرات نفتی و غیرنفتی داشته ایم و حدود ۸۹ میلیارد دلار واردات انجام شده است که در مجموع ۲۰۰ میلیارد دلار حجم تجارت کشور است. با تقسیم این عدد بر تولید ناخالص داخلی به عددی حدود ۴۰ درصد می رسی که نشانگر اقتصاد باز کشور به لحاظ تجاری است و به همین دلیل نرخ ارز در آن به شدت حساس و اثرگذار بر شاخص های اقتصادی است.
فرزین تصریح کرد: در سیاستگذاری‌های خود هدفگذاری رشد نقدینگی و کنترل مقداری رشد ترازنامه را همچنان ادامه خواهیم داد. سیاست هدایت اعتبارات به سمت تولید و تامین مالی خانوار نیز یکی دیگر از سیاست‌هایی است که در سال جاری ادامه خواهد داشت.
رئیس‌کل بانک مرکزی اظهار داشت: ما تواتنستیم رشد نقدینگی را از ۴۲.۸ درصد تا ۲۴.۳ درصد هم کاهش دادیم، اما سال قبل که یکی از پرتلاطم‌ترین سال‌های اقتصاد ایران بود، نرخ رشد نقدینگی کمی افزایش یافت. این افزایش به دلیل مدیریت سیاست پولی در مدیریت عرصه امنیت و تکانه‌های اقتصادی اتفاق افتاده است. نرخ رشد نقدینگی در اسفندماه به ۲۹.۱ درصد رسید. تکانه‌های سال گذشته غیرقابل پیش بینی بود و در شرایطی بودیم که باید به گونه‌ای عمل می‌کردیم که هم دولت به مشکل نخورد و هم اقتصاد کشور صدمه نبیند.
وی افزود: یکی از دلایل افزایش نرخ رشد نقدینگی در سال گذشته کسری بودجه بالای دولت بود. در اواخر سال گذشته ۲۰۰ همت اوراق دولتی منتشر شد که بخش عمده‌ای از آن توسط بانک‌ها خریداری شد و سهم بانک‌ها ها در خرید اوراق افزایش یافت.
فرزین خاطر نشان کرد: یکی از دلایل دیگر نقش تسهیلات تکلیفی بود. حجم بالای تسهیلات تکلیفی در سال گذشته موجب فشار به شبکه بانکی و افزایش نقدینگی شد. از طرفی سال گذشته تلاش کردیم ذخایر طلا افزایش یابد که بخشی از آن با منابع ریالی انجام شد.
رئیس‌کل بانک مرکزی یادآور شد: آزادسازی سپرده قانونی ۵۰ درصدی نیز برای پرداخت وام ازدواج انجام شد. صف وام ازدواج در سال گذشته طولانی شده بود و باید آن را مدیریت می‌کردیم.
وی افزود: علت دیگر این بود که در قانون رفع موانع تولید بخشی از مطالبات بانک‌ها را تسویه کردیم. بانک‌ها سال‌ها از بانک مرکزی مطالباتی داشتند که باید آنها را تسویه می‌کردیم و این کار در سال گذشته انجام شد.
فرزین گفت: سال ۱۴۰۲ کل اوراقی که بانک‌ها خریداری کردند ۶۶.۸ همت بود، اما سال ۱۴۰۳ این میزان به ۳۱۸ همت رسید که رشد ۱۷۹ درصدی را نشان می‌دهد. حجم تامین مالی دولت توسط بانک‌ها در سال ۱۴۰۳ معادل ۴۲۲ همت بوده که این میزان در سال ۱۴۰۲ معادل ۲۰۴ بوده است که رشد ۱۰۷ درصدی را نشان می‌دهد.
رئیس‌کل بانک مرکزی خاطر نشان کرد: سلطه مالی در این اعداد و ارقام به خوبی نشان داده می‌شود. وقتی کسری بودجه دولت کنترل نشود، کنترل تقدینگی نیز ممکن نخواهد بود.
وی افزود: سهم اوراق بانک‌ها از کل اوراق مانده دولت به ۶۵ درصد رسیده است. یعنی ۶۵ درصد اوراق دولت را بانک‌ها خریده‌اند. مانده اوراق دولت نزد بانک‌ها ۵.۱ درصد افزایش پیدا کرده است. این اثر برون‌رانی را نشان می‌دهد. یعنی دولت خود را از طریق بانک‌ها تامین مالی می‌کند و موجب می‌شود که سهم بخش خصوصی کاهش پیدا کند.
فرزین تصریح کرد: سال قبل تسهیلات پرداختی ۳۹.۹ درصد رشد داشت و سهم خانوار ۲۲.۹ درصد بود که در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است.
رئیس‌کل بانک مرکزی یادآور شد: سهم شبکه بانکی از تامین مالی اقتصاد کشور سال گذشته ۸۹.۶ درصد بوده که در سال قبل از آن ۹۲ درصد بوده است. این آمارها نشان می‌دهد که همچنان بار اصلی تامین مالی در کشور بر دوش نظام بانکی است.
وی افزود: در رابطه با اقدامات بانک مرکزی در سال جاری باید بگویم که کنترل مقداری ترازنامه بانک‌ها ادامه پیدا می‌کند. امسال حتما حذف صفر را دنبال می‌کنیم. این تجربه در حدود ۷۰ کشور امتحان شده است. کشورهایی از قبیل روسیه، ترکیه، آلمان و سایر کشورها دو دوره‌هایی این کار را انجام داده‌اند و از آن نتیجه گرفته‌اند. این سیاست اگر در موقع درستی انجام شود سیاست خوبی است.
فرزین گفت: حساب ویژه تولید نیز یکی از اقداماتی است که در بانک ملی شروع شده است. این سیاست را ادامه خواهیم داد.
رئیس‌کل بانک مرکزی اظهار داشت: تلاش داریم با اقداماتی به دو انتقادی که به بانک مرکزی می‌شود، پاسخ دهیم. اولین نقد این است که بخش عمده‌ای از منابع به سمت بنگاه‌های بزرگ می‌رود. در ۹ ماهه پارسال ۴۶ درصد تسهیلات شبکه بانکی به ۶۰۰ شرکت بزرگ حقوقی داده شده است. این آمار اصلا خوب نیست، باید سهم بنگاه‌های متوسط و کوچک را افزایش دهیم، چون نقش بیشتری در رشد اقتصادی دارند.
وی افزود: بحث بعدی تامین مالی زنجیره‌ای است که تلاش داریم هم اوراق گام و هم اوراق برات الکترونیک را افزایش دهیم. تامین مالی با اعتبار اسناد داخلی نیز یکی از بخش‌هایی است که قصد داریم آن را رشد دهیم. این ابزارهای تامین مالی زیرخطی هستند و روی نقدینگی نمی‌نشینند. به همین دلیل ابزار مناسبی برای تامین مالی هستند.
فرزین بیان کرد: انتقاد دوم عدم رعایت عدالت در سهم استان‌ها از تسهیلات است. بانک مرکزی در زمینه عدالت اجتماعی نیز وظایفی را بر عهده دارد. نقدی در خصوص سهم استان‌ها از تسهیلات وجود دارد. به همین جهت به این موضوع ورود پیدا کرده و نسبت تسهیلات به سپرده را در هر استان بررسی کرده‌ایم.
رئیس‌کل بانک مرکزی عنوان کرد: در بوشهر با احتساب دفاتر مرکزی بنگاه‌های اقتصادی نسبت تسهیلات به سپرده ۱۸۴ درصد است. استان ایلام خراسان شمالی، استان کهگیلویه و بویراحمد نیز وضعیت خوبی در این زمینه دارند. در تهران این آمار با احتساب دفاتر مرکزی حدود ۸۲ درصد و بدون دفاتر مرکزی حدود ۶۹ درصد است. قصد داریم با رصد سهم استان‌ها از تسهیلات شبکه بانکی در این زمینه سیاست‌گذاری کنیم.
وی افزود: کشور باید برنامه توسعه صنعتی داشته باشد. باید مشخص شود که در هر استان به چه صنایع و پروژه‌هایی تسهیلات بدهیم. استراتژی صنعتی کشور باید برای تامین مالی مشخص شود.
فرزین خاطر نشان کرد: نکته بعدی اینکه باید سعی کنیم که به شعب استان‌ها اختیار بدهیم که تسهیلات با رقم بالاتر بدهند. برخی بنگاه‌ها به همین دلیل برای دریافت تسهیلات به تهران می‌آیند. باید شعب بانک‌ها در استان‌های دیگر تسهیلات بزرگ را نیز بدهند. بانک‌های خصوصی در مناطق محروم شعب کمتری دارند که این هم مسئله‌ای است که باید به آن بپردازیم. باید به توان خدماتی در تمام استان‌های کشور توجه کنیم تا از زنجیره فقر خارج شویم.
رئیس‌کل بانک مرکزی تصریح کرد: در سال‌های اخیر در زمینه بانک‌ها کارهای بسیار خوبی انجام شده است. وقتی فضا غیرمنتظره است سرمایه و ذخیره بسیار مهم است. سرمایه برای مقابله با شوک‌های غیرمنتظره و ذخایر برای ریسک‌های قابل پیش‌بینی است.
