در میانه تشدید فشارهای غرب و حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای، ایران با تأکید بر عقلانیت راهبردی و شروط امنیتی، چارچوب جدیدی برای تعامل با آژانس و اروپا ترسیم کرده است؛ راهبردی چندلایه که هشدار، مذاکره و بازتعریف همکاری‌ها را هم‌زمان در بر می‌گیرد.
عفیفه عابدی-ایران ویو24
در شرایطی که پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر در کانون توجهات جهانی قرار گرفته، سخنان اخیر کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، حاوی پیام‌های روشن و چندلایه‌ای برای بازیگران بین‌المللی، به‌ویژه آمریکا، اروپا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و متحدان شرقی تهران است.
با پرهیز از ماجراجویی و تکیه روی عقلانیت، جمهوری اسلامی ایران وارد فصل نوینی از تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی شده است. معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، روز چهارشنبه در جمع خبرنگاران آمریکایی تأکید کرد که یک تیم فنی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی دو تا سه هفته آینده به تهران خواهد آمد—اما بدون بازدید از تأسیسات هسته‌ای.
اقدامی که نشانه‌ای از حسن‌نیت تهران برای مدیریت معادلات جدید در حوزه هسته‌ای است؛ گامی که با اعلام ارزیابی خسارت تاسیسات بر اثر حملات رژیم‌صهیونیستی و آمریکا به آژانس بین المللی انرژی اتمی همراه می شود و هدفش نشان دادن اراده جمهوری اسلامی ایران برای گفت‌وگوی عاقلانه در شرایط پیچیده‌ی نه جنگ-نه صلح است.
هم‌زمان، غریب‌آبادی شرایط سه‌گانه ایران را در قبال اروپا نیز روشن کرد: نخست، هشدار جدی به تروئیکای اروپا در لندن، پاریس و برلین مبنی بر پاسخ قاطع ایران به فعال‌سازی احتمالی «مکانیزم ماشه»؛ دوم، تاکید بر استقبال ایران از بازگشت اروپایی‌ها به مذاکرات؛ و سوم، تأکید بر عزم تهران برای حفاظت از حقوق انرژی هسته‌ای ایران.
این دیپلماسی چندوجهی، اگرچه در واکنش به جنگ افروزی آژانس بین المللی انرژی اتمی و غرب اتخاذ شده، اما می‌تواند سنگ‌بنای ترتیبی نو در تعاملات ایران با غرب قرار گیرد، به شرطی که اروپا«وحدت» و «استقلال» اقدامات خود را در برابر آمریکا حفظ کند.
این در حالی است که کمال حسن نیت ایران در قبال غرب را می توان در چند گام دیپلماتیک ایران مشاهده کرد؛
پس از مواضع بسیار خشم برانگیز اتحادیه اروپا در حمایت صریح از حملات متجاوزانه آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته ای ایران، نشست پیش بینی شده ایران با نمایندگان اروپایی—در استانبول—حاکی از باز بودن درِ دیپلماسی از سوی تهران است، اما بر پایه اصولی مشخص.
ایران آماده دور جدیدی از گفت‌وگوهاست، اما تاکید می‌کند که این گفت‌وگوها باید با تضمین امنیتی همراه باشد و در فضای تهدید و تحریم صورت نگیرد.
همچنین به رغم بی‌اعتمادی عمیق تهران به واشنگتن پس از خیانت آمریکا به مسیر دیپلماسی، همچنانگفت‌وگوی ایران با آمریکا از طریق واسطه‌ها ادامه دارد. ایران از سرگیری مذاکرات با آمریکا را نیز رد نکرده اما تاکید دارد آماده‌سازی زمینه برای دور ششم مذاکرات مشروط به تعهد واشنگتن به مسیر دیپلماسی است، از جمله اینکه ایران نباید در طول مذاکرات مورد حمله قرار گیرد و معادله حاکم بر توافق؛ برد-برد باشد.
از سوی دیگر سفر قریب‌الوقوع تیم فنی آژانس به تهران، گرچه بدون بازدید از تاسیسات هسته‌ای خواهد بود، اما بیانگر ابتکار ایران برای بازتنظیم چارچوب همکاری‌هاست. ایران با پذیرش این هیأت فنی، در واقع در حال ایجاد بستر یک مدل جدید همکاری (مدالیته) با آژانس است؛ مدلی که متناسب با واقعیت‌های امنیتی و راهبردی جدید و در پاسخ به تداوم اقدامات خصمانه آمریکا و رژیم صهیونیستی طراحی خواهد شد.
غریب‌آبادی تصریح کرده است که در شرایط پس از حملات نظامی، همکاری با آژانس باید مبتنی بر تأمین امنیت تأسیسات و پرسنل ایرانی باشد. این موضع نه تنها ناشی از ملاحظات فنی است، بلکه نشانه‌ای از تغییر رویکرد ایران به سمت شروط‌گذاری برای تعامل با نهادهای بین‌المللی است.
باید یادآوری کرد اگرچه حملات غیرقانونی ایالات متحده و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران آشکارا اصول اساسی حقوق بین‌الملل و تعهدات مندرج در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را نقض کرده و عملاً کارآمدی این معاهده در صیانت از حقوق و امنیت اعضای متعهد آن، به‌ویژه در برابر اقدامات تجاوزکارانه، به‌شدت زیر سوال برده است، جمهوری اسلامی ایران با وجود این رفتارهای تنش‌زا، تاکنون تصمیمی برای خروج از NPT اتخاذ نکرده است.
این در حالی است که بر اساس اصل بنیادین NPT، اعضا باید از حق مسلم توسعه صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای بهره‌مند باشند و در عین حال، تحت حمایت حقوقی و فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گیرند. اما حملات هدفمند به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، بدون محکومیت روشن از سوی آژانس و نهادهای بین‌المللی، این اصل را عملاً بی‌اعتبار کرده و نشان داده است که NPT در وضعیت کنونی نه تنها ضامن امنیت هسته‌ای اعضا نیست، بلکه در برابر اقدامات قهرآمیز علیه آنان نیز ناتوان است.
با این حال، تصمیم ایران به باقی‌ماندن در چارچوب NPT تا این مرحله، بیشتر نشانه خویشتنداری راهبردی و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های دیپلماتیک موجود برای حل بحران‌ها از مسیر حقوقی و مذاکراتی است، نه تأیید کارآمدی این معاهده در تضمین امنیت هسته‌ای کشور. این رویکرد می‌تواند به عنوان آخرین تلاش ایران برای بازگرداندن توازن به رژیم عدم اشاعه تلقی شود؛ تلاشی که در صورت تداوم انفعال نهادهای بین‌المللی، ممکن است دچار تجدیدنظر بنیادین شود.
