در شرایط بحرانی سودان، حضور فعال امارات متحده عربی و اسرائیل در تحولات نظامی و اقتصادی این کشور، ابعاد پیچیده‌ای از رقابت منطقه‌ای برای کنترل منابع، نفوذ سیاسی و مسیرهای استراتژیک دریای سرخ را آشکار کرده است. در این گفت‌وگو، امیررضا نعمتی، کارشناس مسائل آفریقا و خاورمیانه، به تحلیل اهداف امارات، منافع اقتصادی آن از تداوم جنگ، نقش اسرائیل در معادلات امنیتی دریای سرخ، و چشم‌انداز آینده بحران سودان می‌پردازد.
زهرا ترابی- ایران ویو24
در حالی‌که درگیری‌های داخلی در سودان به بحرانی انسانی و ژئوپلیتیکی تبدیل شده، گزارش‌های متعددی از حمایت‌های تسلیحاتی و مالی کشورهای خارجی از گروه‌های مختلف در این کشور منتشر شده است. گروه موسوم به «نیروهای واکنش سریع» که در بخش‌هایی از سودان کنترل نظامی دارد، بنا بر برخی منابع میدانی، از حمایت مالی و تسلیحاتی قدرت‌های منطقه‌ای از جمله امارات متحده عربی برخوردار است. در همین حال، اسرائیل نیز با دنبال کردن اهداف امنیتی خود در دریای سرخ، به یکی از بازیگران مستقیم این بحران تبدیل شده است.
در گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، تلاش شده ابعاد مختلف این بحران از منظر اقتصادی، ژئوپلیتیکی و امنیتی بررسی شود.
- مهم‌ترین اهداف و ملاحظاتی که امارات در بحران سودان دنبال کرده، چه بوده است؟
نکته‌ای که برای حضور امارات در سودان می‌توان متصور شد، دستیابی امارات متحده عربی به طلایی است که از سودان استخراج می‌کند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که حدود ۹۰٪ این طلایی از مناطقی که دست نیروهای واقع‌گراست (واکنش سریع)، به امارات می‌رسد. بعد از اینکه نیروهای ارتش سودان در سال ۲۰۲۳ به قدرت رسیدند، تلاش کردند گروه‌هایی مانند اخوان‌المسلمین را به داخل دولت وفاق بازگردانند. این موضوع به مذاق امارات خوش نیامد، چرا که امارات به دنبال محدود کردن نفوذ ایدئولوژیک اخوان‌المسلمین بود و از نیروهای واقع‌گرا حمایت کرد تا جلوی نفوذ این گروه‌ها گرفته شود.
یکی دیگر از ملاحظات، رقابت کشورهای منطقه برای حمایت از طرف مقابل در بحران سودان بود. کشورهایی مثل قطر، امارات و مصر از نیروهای ارتش حمایت می‌کردند که باعث شد حضور و حمایت امارات از نیروهای واقع‌گرا (واکنش سریع) تقویت شود. مسئله مهم دیگر، حجم بالای فروش و ارائه تسلیحات به نیروهای واقع‌گراست، به‌طوری که برخی گزارش‌ها امارات را به عنوان بزرگترین تاجر تسلیحات سودان معرفی می‌کنند.
▪️ آیا اسرائیل از بی‌ثباتی در سودان به‌عنوان فرصتی برای گسترش روابط امنیتی در دریای سرخ و علیه یمن استفاده می‌کند؟
اسرائیل از فرصت بی‌ثباتی سودان برای گسترش روابط امنیتی خود در دریای سرخ و یمن استفاده کرده است. در دهه ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵، سودان یکی از محورهای مقاومت بود و از طریق آن، حمایت‌هایی به گروه‌های جهاد اسلامی و غزه ارسال می‌شد. پس از سقوط عمر البشیر و رسیدن ارتش به قدرت، فرایند پیوستن سودان به محور ابراهیمی آغاز شد اما با مشکلاتی مواجه شد و باعث نزدیکی ارتش سودان به جمهوری اسلامی ایران شد.
▪️ نقش کنترل بنادر سودان در دریای سرخ برای امارات چه اهمیتی دارد؟
دریای سرخ منطقه‌ای استراتژیک است و کشورهای مختلفی مانند مصر، سودان، اتیوپی، جیبوتی و سومالی در آن حضور دارند. سودان با داشتن بنادر مناسب برای اهداف نظامی و تجاری، ظرفیت ویژه‌ای دارد. امارات از گذشته به دنبال داشتن پایگاه دریایی در دریای سرخ بوده تا بتواند از منافع این مسیر انتقالی بهره ببرد و حضور خود را در این منطقه تثبیت کند.
▪️ ارتباط سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های اماراتی در بخش معدن سودان با تحولات داخلی این کشور چگونه است؟
سودان دارای منابع عظیم طلا و برخی منابع معدنی دیگر مانند اورانیوم است که برای کشوری مثل امارات که منابع معدنی کمی دارد، جذاب است. شرکت‌های اماراتی در طول بحران سودان به صورت مستقیم و در مواردی غیرقانونی، معادن طلا را استخراج کرده و به اصلی‌ترین خریدار و فروشنده این منابع تبدیل شدند. هر چه بحران طولانی‌تر شود، امارات بیشتر از این منابع منتفع خواهد شد. علاوه بر طلا، بخش محدودی از نفت سودان نیز مورد توجه است.
▪️ چشم‌انداز آینده بحران سودان چگونه است؟
اخیراً کشورهای طرفدار نیروهای واقع‌گرا (واکنش سریع)، از جمله امارات، اسرائیل و برخی کشورهای همسایه، در بحران سودان دخیل هستند تا خود را منتفع کنند. نیروهای ارتش نیز از حمایت مصر و تا حدودی عربستان برخوردارند. نکته جالب توجه این است که اوکراین و روسیه نیز به صورت نیابتی در سودان جنگ دارند و کشورهایی مانند ترکیه صرفاً به فروش سلاح به طرفین می‌پردازند. همچنین کشورهای غربی و آمریکا به صورت غیرمستقیم نقش دارند و تلاش می‌کنند طرف‌های سودانی را به مذاکرات و مصالحه ترغیب کنند. احتمال تقسیم سودان به دو بخش وجود دارد، اما نیروهای ارتش با کمک متحدان خود ممکن است مناطقی که از دست داده‌اند را بازپس بگیرند. از منظر انسانی، این بحران بسیار تاریک است. شهر الفاشر سقوط کرده، حدود ۲ هزار نفر کشته شده‌اند، ۶۰ هزار نفر فرار کرده‌اند و از آغاز جنگ حدود ۱۲ میلیون نفر آواره شده‌اند. حضور سازمان‌های بین‌المللی و نیروهای صلح در این مناطق بسیار محدود است و آینده بحران هنوز نامعلوم است.
جمع بندی راهبردی سردبیر ایران ویو24
به نظر می‌رسد بحران سودان ماهیتی صرفاً داخلی ندارد، بلکه به عرصه‌ای برای برهم‌کنش رقابت‌های ژئوپلیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بدل شده است؛ رقابتی که هدف اصلی آن کنترل منابع راهبردی، مسیرهای ترانزیتی و موقعیت ژئواستراتژیک دریای سرخ و شاخ آفریقا است. بدین ترتیب بحران سودان به افزایش جایگاه ژئوپلیتیکی یمن بی ارتباط نیست.
در این چارچوب، امارات متحده عربی از تداوم بی‌ثباتی در سودان به‌عنوان ابزاری برای تثبیت منافع اقتصادی در حوزه استخراج طلا و دسترسی به بنادر استراتژیک بهره می‌گیرد و در عین حال می‌کوشد حضور ژئوپلیتیکی خود را در محور دریای سرخ تقویت کند. از سوی دیگر، اسرائیل نیز بی‌ثباتی سودان را فرصتی برای گسترش نفوذ امنیتی و اطلاعاتی در جنوب دریای سرخ و مهار محورهای مقاومت در جنوب شبه جزیره عربستان و آفریقا تلقی می‌کند.
ادامه این وضعیت، درباره چشم انداز بحران سودان، تشدید ابعاد انسانی و نظامی دور از انتظار نیست، این بحران می‌تواند در میان‌مدت به بازتعریف توازن قدرت در شاخ آفریقا و معادلات امنیتی دریای سرخ منجر شود؛ روندی که نه‌تنها بر ثبات منطقه، بلکه بر مسیرهای انرژی و تجارت جهانی نیز اثرگذار خواهد بود.
