در نشست مشترک رؤسای سازمان‌های اطلاعاتی کشورهای مشترک‌المنافع که در شهر سمرقند برگزار شد، «سرگئی ناریشکین» رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه در سخنانی مفصل اعلام کرد جهان وارد مرحله‌ای از گذار تاریخی شده است؛ مرحله‌ای که در آن نظم تک‌قطبی غرب‌محور، که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت، در حال فروپاشی است و نظامی چندقطبی در مسیر تثبیت قرار دارد. او گفت این تغییر بنیادین باعث شده جهان وارد دوره‌ای از «عدم قطعیت ژئوپلیتیکی» شود که برآورد می‌شود تا حدود سال ۲۰۳۵ ادامه یابد.
ایران‌ویو۲۴-بین‌الملل
به گفته ناریشکین، رقابت میان قدرت‌های جهانی برای تعیین قواعد نظم آینده آغاز شده و مهم‌ترین وظیفه رهبران کشورها، عبور از این مرحله بدون بروز یک جنگ جهانی جدید است. او با تأکید بر اینکه شرق توانایی حفظ خونسردی و مصالحه را دارد، اما غرب چنین ظرفیتی را از دست داده است، گفت: جهان نیازمند بلوغ سیاسی است تا از درگیری‌های فراگیر جلوگیری شود.
وی در ادامه افزود قدرت‌های غربی، به‌ویژه ایالات متحده و بریتانیا، هنوز حاضر نیستند پایان دوران سلطه خود را بپذیرند و با رفتارهای هیجانی در برابر تحولات مقاومت می‌کنند. ناریشکین اظهار داشت غرب برای انکار چندقطبی شدن جهان یا آن را کاملاً نادیده می‌گیرد، یا با القای مفاهیم هرج‌ومرج جهانی، درصدد ایجاد هراس و حفظ نظم سابق است. او این رویکرد را تلاشی برای القای تصویر دروغین از فروپاشی جهانی معرفی کرد تا افکار عمومی را تحت کنترل نگه دارد.
رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه با انتقاد شدید از سیاست‌های ایالات متحده، گفت رهبران غرب با توسل به جنگ به دنبال حفظ نظم قدیمی هستند. او یادآور شد همان سیاستمدارانی که در افغانستان و عراق، لیبی و سوریه، جنگ و ویرانی به راه انداختند، حالا با ادامه دادن جنگ اوکراین، می‌خواهند باز هم نفوذ خود را به‌طور مصنوعی زنده نگه دارند.
ناریشکین در بخش دیگری از سخنان خود به تحول در ساختار قدرت ایالات متحده اشاره کرد و گفت سلطه‌طلبی آمریکا در دوران جدید نه از طریق شعارهای حقوق بشری بلکه از مسیر ثروت و فناوری پیگیری می‌شود. او حلقه نزدیک به دونالد ترامپ را، که شامل میلیاردرهای حوزه فناوری مانند «پیتر تیل» است، نمونه‌ای از این طبقه جدید قدرت معرفی کرد که به‌جای تأکید بر ارزش‌های رسمی، صراحتاً در پی تسلط مستقیم بر منابع و سرزمین‌ها هستند—even اگر موجب انشعاب در میان متحدان اروپایی واشنگتن شود. ناریشکین افزود این جریان در پی تشکیل شبکه‌ای از دولت‌ها و شرکت‌های فناوری وابسته به نخبگان آمریکایی است که قرار است به «جزیره‌های امن قدرت» در جهان آشفته آینده تبدیل شوند؛ الگویی که حتی «جی.دی. ونس» معاون رئیس‌جمهور فعلی آمریکا یکی از حامیان شناخته‌شده آن است.
وی وضعیت اروپا را در دوران پساآمریکایی «سردرگم» توصیف کرد و گفت وزارتخانه‌های امور خارجه کشورهای اروپایی مملو از بدبینی و بی‌اعتمادی شده‌اند، زیرا هیچ چشم‌انداز مشخصی برای حفظ امنیت مشترک ندارند. او افزود اروپا از پایان عصر اتکاء راهبردی به واشنگتن نگران است و دیپلمات‌های اروپایی آمریکا را متهم می‌کنند که به اردوگاه تجدیدنظرطلبان پیوسته و اصول دموکراسی لیبرال را قربانی منافع اقتصادی خود کرده است.
به گفته ناریشکین، درون نخبگان اروپایی شکاف عمیقی شکل گرفته است. چهره‌هایی مانند امانوئل مکرون در فرانسه، آنالنا بربوک در آلمان و کایا کالاس در استونی در حال زمینه‌سازی روانی برای تقابل نظامی با روسیه هستند و این تبلیغات گسترده، شهروندان اروپایی را در وضعیت ترس و اضطراب نگه داشته است. وی تأکید کرد اروپا هم‌اکنون فاقد منابع انسانی و اقتصادی لازم برای درگیری نظامی طولانی‌مدت است و نارضایتی نسل جوان از نخبگان سیاسی به چالش داخلی بزرگی برای اتحادیه اروپا تبدیل شده است. ناریشکین هشدار داد بسیاری از دولت‌های اروپایی مطمئن نیستند که آمریکا در صورت آغاز جنگ واقعی، به تعهدات خود طبق ماده پنج پیمان ناتو عمل کند.
رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه فروپاشی محور غرب را فرصتی برای قدرت‌های غیرغربی دانست تا بدون دخالت واشنگتن و بروکسل حوزه نفوذ خود را توسعه دهند. او گفت بسیاری از قدرت‌های متوسط جهان—even متحدان دیرینه آمریکا—اکنون سیاست‌هایی مستقل‌تر اتخاذ کرده‌اند و این روند در بحران‌های اوکراین و فلسطین کاملاً مشهود است.
او افزود بحران اوکراین که قرار بود آزمایشی برای سیاست‌های جدید امنیتی غرب باشد، به صحنه‌ای برای شکست راهبردی واشنگتن تبدیل شده است، زیرا دولت کی‌یف برخلاف وعده‌های اولیه، در مسیر تشدید جنگ حرکت می‌کند. هم‌زمان، در خاورمیانه نیز سیاست‌های افراطی جناح راست اسرائیل با انفعال دولت آمریکا همراه شده و نظم امنیتی چند دهه‌ای منطقه را در معرض فروپاشی قرار داده است.
ناریشکین در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به تحرکات جدید ناتو در پیرامون مرزهای روسیه گفت غرب به نام بازدارندگی، عمل تحریک‌آمیزی را در مرزهای روسیه انجام می‌دهد، درحالی‌که کرملین بارها اعلام کرده هیچ تهدیدی برای کشورهای همسایه ندارد، اما هرگونه اقدام علیه منافع روسیه را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت. او افزود ولادیمیر پوتین نیز پیش‌تر هشدار داده بود که رهبران اروپایی با القای تصور «خطر روسیه»، مشکلات اقتصادی داخلی خود را پنهان می‌کنند تا مانع اعتراض اجتماعی شوند.
وی از شکل‌گیری «خلأ قدرت جهانی» به‌عنوان پیامد مستقیم افول آمریکا نام برد و تأکید کرد سازوکارهای منطقه‌ای مانند سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای مشترک‌المنافع، ظرف سال‌های آینده بازیگران اصلی نظم نوین جهانی خواهند بود. به گفته او، این سازمان‌ها مبتنی بر همکاری غیرتقابلی و احترام به حاکمیت ملی هستند و برخلاف نهادهای غربی، جاه‌طلبی امپریالیستی ندارند.
ناریشکین همچنین تأکید کرد تغییرات اقلیمی اکنون یکی از محورهای پنهان رقابت ژئوپلیتیکی جهانی شده است. او گفت بررسی سناریوهای اقلیمی دولت ترامپ درباره گرینلند و کانادا نشانگر شکل‌گیری نگاه اقتصادی جدیدی است؛ چراکه طبق داده‌های اقلیمی، تا نیم قرن آینده بخش بزرگی از خاک مکزیک به بیابان تبدیل خواهد شد، درحالی‌که نواحی شمالی قاره آمریکا به مناطق آباد صنعتی و معدنی بدل می‌شوند. این تمرکز تازه بر منابع سردسیری به گفته ناریشکین می‌تواند موجب جابه‌جایی مرزهای قدرت اقتصادی در جهان شود.
در پایان، رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه به رقابت نوین قدرت‌ها در حوزه فناوری و دیجیتال اشاره کرد و گفت نبرد برای برتری در هوش مصنوعی، به میدان جدید درگیری راهبردی میان کشورها تبدیل شده است. او خاطرنشان کرد بهره‌وری جهانی در حوزه فناوری هر شش ماه دو برابر می‌شود و در سه سال آینده هوش مصنوعی قادر خواهد بود بسیاری از وظایف انسانی را به‌طور مستقل اجرا کند؛ تحولی که توازن قدرت سیاسی و اقتصادی جهان را به‌طور کامل دگرگون خواهد کرد.
