چابهار، بندری که روزی به رؤیای اتصال هند به اوراسیا تعبیر شد، اکنون دوباره در مرکز بازی قدرت‌ها قرار گرفته است. تمدید معافیت تحریمی از سوی آمریکا، نشان می‌دهد این بندر همچنان مهره‌ای تعیین‌کننده در صفحه شطرنج ژئوپلیتیک ایران، هند و واشنگتن به علاوه چین است.
ایران‌ویو۲۴ – سیاست خارجی
در تحولی قابل‌توجه در روابط دیپلماتیک میان واشنگتن و دهلی‌نو، ایالات متحده آمریکا با تمدید معافیت تحریمی بندر چابهار ایران برای مدت شش‌ماه دیگر موافقت کرد. به گزارش تارنمای ایندیا تودی، «راندهیر جایسوال»، سخنگوی وزارت امور خارجه هند، اعلام کرد که این معافیت شش‌ماهه به هند اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های توسعه‌ای، لجستیکی و سرمایه‌گذاری خود در بندر چابهار را ادامه دهد.
روزنامه اکونومیک تایمز نیز با اشاره به مذاکرات فشرده دهلی‌نو و واشنگتن نوشت که هند توانسته است پس از چندین دور گفت‌وگو با مقامات آمریکایی، موافقت رسمی ایالات متحده را برای تمدید این معافیت تا اوایل سال ۲۰۲۶ میلادی به دست آورد.
چابهار؛ حلقه اتصال هند به شمال و شرق
بندر چابهار برای هند صرفاً یک پروژه عمرانی یا تجاری نیست، بلکه دروازه‌ای راهبردی برای اتصال دهلی‌نو به آسیای مرکزی، افغانستان و روسیه به شمار می‌رود. این بندر بخشی از «کریدور بین‌المللی شمال–جنوب» (INSTC) است که مسیر ارتباطی هند با بازارهای اوراسیا را بدون نیاز به عبور از خاک پاکستان فراهم می‌کند.
کارشناسان هندی معتقدند که تداوم فعالیت چابهار به‌عنوان ابزاری برای موازنه در برابر نفوذ فزاینده چین و پاکستان در منطقه عمل می‌کند، به‌ویژه در شرایطی که پکن در چارچوب طرح «کمربند و جاده» سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در بندر گوادر پاکستان انجام داده است.
چانه‌زنی‌های فشرده در واشنگتن
منابع دیپلماتیک در دهلی‌نو می‌گویند مذاکرات مربوط به تمدید معافیت، از چند ماه پیش در دستور کار وزارت امور خارجه هند قرار داشته است.
ایالات متحده پیش‌تر اعلام کرده بود که قصد دارد معافیت‌های مرتبط با پروژه چابهار را لغو کند؛ معافیتی که از سال ۲۰۱۸ میلادی و در نخستین دوره ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» برقرار بود.
با این حال، با مداخله مستقیم وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا، تصمیم نهایی واشنگتن از لغو کامل به تمدید موقت تغییر یافت.
در همین حال، برخی منابع آگاه در ایران به ایران‌ویو۲۴ گفته‌اند که بندر چابهار در عمل هرگز از معافیت تحریمی رسمی آمریکا برخوردار نبوده و تنها در چارچوب «تفسیرهای محدود از قانون تحریم» فعالیت کرده است.
یکی از کارشناسان امور راهبردی در گفت‌وگو با ایران‌ویو۲۴ توضیح داد: «واشنگتن به‌خوبی می‌داند که حذف چابهار از معادله ژئو‌اقتصادی، هند را بیش از پیش به سمت همکاری نزدیک‌تر با روسیه و ایران سوق خواهد داد؛ از این‌رو ترجیح داد مسیر کنترل‌شده‌ای را برای تداوم فعالیت‌های بندری در پیش گیرد.»
توازن ظریف در موقعیت منطقه‌ای چابهار
به باور تحلیلگران، تمدید معافیت چابهار نمادی از دیپلماسی چندلایه هند است؛ سیاستی که بر سه محور اصلی استوار است:
۱. حفظ روابط استراتژیک با ایالات متحده،
۲. تعامل اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران،
۳. و تداوم همکاری‌های انرژی و زیرساختی با روسیه.
دهلی‌نو تلاش دارد با استفاده از موقعیت ژئوپلیتیکی چابهار، در میان رقابت‌های جهانی میان واشنگتن، پکن و مسکو، سیاست «استقلال راهبردی» خود را تحکیم بخشد.
از سوی دیگر، برای ایران نیز تداوم پروژه چابهار فرصتی برای ارتقای جایگاه منطقه‌ای است. یکی از کارشناسان ایرانی در گفت‌وگو با ایران‌ویو۲۴ تأکید کرد: «چابهار می‌تواند نقطه تلاقی منافع تهران، دهلی‌نو و مسکو باشد و نقشی کلیدی در بازتعریف نظم تجاری اوراسیا ایفا کند.»
همکاری راهبردی هند و آمریکا در موازنه قدرت
در مجموع، تمدید شش‌ماهه معافیت بندر چابهار هرچند یک پیروزی موقت برای هند به شمار می‌رود، اما بیانگر شکنندگی موازنه میان منافع واشنگتن و دهلی‌نو نیز هست. چابهار همچنان یکی از معدود نقاطی است که منافع هند و آمریکا در آن به‌طور غیرمستقیم تلاقی پیدا می‌کند. البته لغو یا تداوم این معافیت، در واقع آزمونی برای تاب‌آوری دیپلماسی اقتصادی هند و ایران در برابر سازوکار تحریم‌های ایالات متحده نیز محسوب می‌شود.
در عین حال، این بندر در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری از منظر روابط ایران و چین نیز اهمیت ژئوپلیتیکی یافته است؛ چراکه موقعیت چابهار در رقابت میان کریدورهای منطقه‌ای، بر معادلات تجاری اقیانوس هند و اوراسیا تأثیر مستقیم دارد.
به‌این‌ترتیب، حفظ و تقویت چابهار برای هند نه‌تنها بخشی از راهبرد اتصال منطقه‌ای، بلکه نشانه‌ای از استقبال محتاطانه واشنگتن از همکاری راهبردی با دهلی‌نو در چارچوب موازنه قدرت‌های بزرگ است.
سید رسول موسوی: چابهار هرگز از تحریم‌های آمریکا معاف نبوده است
