پس از حمله هوایی رژیم صهیونیستی به دوحه قطر و افزایش نگرانی‌ها از گسترش دامنه بحران، نگاه تحلیلگران منطقه به سمت ترکیه چرخیده است. آیا آنکارا می‌تواند مقصد بعدی ماجراجویی‌های اسرائیل باشد یا محذوریت‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی مانع از وقوع چنین سناریویی خواهد شد؟
علی حیدری، کارشناس مسائل ترکیه
بعد از حمله هوایی رژیم صهیونیستی به دوحه قطر که هدف آن از بین بردن رهبران حماس بود، در رسانه‌های منطقه و از سوی تحلیلگران گمانه‌زنی‌هایی از احتمال حمله این رژیم به ترکیه نیز مطرح می‌شود. این جریان فکری بر این باور است که رژیم صهیونیستی طی دو سال گذشته همه خطوط قرمز در مقابله با فلسطینیان و همچنین کشورهای منطقه را زیر پا گذاشته است. از یک‌سو با نسل‌کشی در غزه به دنبال اشغال کامل این سرزمین است و از سوی دیگر با حمله به کشورهایی که از مقاومت فلسطین حمایت کرده‌اند از جمله لبنان، سوریه، ایران، یمن و این روزها قطر، قصد دارد به زعم خود کار مقاومت را یکسره کند.
از این نگاه، پس از ایران و قطر نوبت به ترکیه خواهد رسید، زیرا در سطح منطقه‌ای، این سه کشور هستند که از جنبش حماس حمایت تسلیحاتی و لجستیکی (ایران)، مالی (قطر) و سیاسی در سطح بین‌المللی (ترکیه) دارند. از آنجایی که دو میزبان حماس مورد حمله قرار گرفته‌اند، نوبت میزبان سوم نیز فراخواهد رسید تا همه منطقه برای رهبران حماس ناامن شود و آنها تحت فشار، ناچار به پذیرش خواسته‌های اسرائیل شوند.
آیا ترکیه نگران حمله اسرائیل است؟
در داخل ترکیه نسبت به حمله رژیم صهیونیستی نگرانی‌هایی در سطح تحلیلگران و رسانه‌ها وجود دارد. رجب طیب اردوغان اردیبهشت‌ماه سال گذشته در نشست پارلمانی با حمایت از حماس گفته بود که اسرائیل دولت شریر است و اگر این دولت تروریستی متوقف نشود، دیر یا زود با توهم سرزمین موعود به آناتولی هم چشم خواهد دوخت. حماس در غزه در خط مقدم آناتولی قرار دارد.
ادبیات حمله اسرائیل به ترکیه طی روزهای گذشته در فضای رسانه‌ای ترکیه رواج یافته و در همین چارچوب بود که عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه اظهار داشت: «ترکیه کشوری مستقل و قدرتمند است. در طول تاریخ، کسانی که ما را تهدید کرده‌اند، همیشه پاسخ خود را دریافت کرده‌اند. تهدیدها برای ما بی‌اهمیت هستند. جمهوری ترکیه دشمن هیچ کشوری نیست. ما ظرفیت و منابع لازم برای ارائه هرگونه پاسخ قدرتمند به کسانی که نسبت به ترکیه خصومت نشان می‌دهند را داریم.»
با این وجود، اگرچه تنش در سطح سیاسی بین مقامات ترکیه و رژیم صهیونیستی افزایش یافته و حتی ترکیه تجارت مستقیم خود را با این رژیم قطع کرده و روابط دو طرف در سطح بی‌سابقه‌ای تیره شده است، اما نگارنده بر این باور نیست که درگیری بین دو طرف در شرایط فعلی رخ دهد. هم آنکارا و هم تل‌آویو در محذوریت‌هایی دارند که مانع درگیری مستقیم آنها خواهد شد که به‌صورت مختصر به آنها خواهیم پرداخت.
محذوریت‌های رژیم صهیونیستی
از نظر رژیم صهیونیستی، ترکیه با دو کشور دیگر یعنی قطر و ایران تفاوت‌هایی دارد که عبارتند از:
-
رژیم صهیونیستی بیش از ۴۰ درصد نفت مورد نیاز خود را از مسیر ترکیه وارد می‌کند. این نفت با مبدأ جمهوری آذربایجان و قزاقستان از مسیر خط لوله باکو-تفلیس-جیهان بر کشتی به بنادر رژیم صهیونیستی منتقل می‌شود. علاوه بر این، در سال‌های گذشته نیز بخشی از نفت صادر شده به‌صورت قاچاقی از اقلیم کردستان عراق نیز به واسطه شرکت‌های ترکیه‌ای به سرزمین‌های اشغالی می‌رسید. اگر درگیری مستقیمی بین آنکارا و تل‌آویو رخ دهد، ترکیه می‌تواند در این مسیر اختلال ایجاد کند که برای اسرائیل در موقعیت فعلی گران خواهد آمد.
-
اگرچه ترکیه تجارت مستقیم با رژیم صهیونیستی را قطع کرده اما این روند همچنان از طریق کشورهای ثالث نظیر آذربایجان، مصر، بلغارستان و برخی کشورهای دیگر در جریان است که عمده آن شامل مواد غذایی و فولاد می‌شود که باز هم قطع این روابط در شرایط فعلی برای اسرائیل سخت خواهد بود.
-
قدرت نظامی ترکیه به نسبت قطر با توجه به تسلیحات و عمق استراتژیک آن بسیار بالاتر است که این موضوع ریسک حمله را برای رژیم اسرائیل بالاتر می‌برد.
-
ترکیه و رژیم صهیونیستی از دهه ۶۰ میلادی تفاهم‌نامه امنیتی دارند و تا پیش از جنگ ۷ اکتبر روابط راهبردی رو به رشدی را داشتند و پیش‌بینی می‌شود که بعد از پایان جنگ و تغییر نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی این روابط دوباره به حالت عادی بازگردد.
-
ترکیه برخلاف قطر عضو ناتو است و با پشتگرمی این سازمان که در آن قید شده، حمله به هر عضو ناتو حمله به همه کشورهای این سازمان است، می‌تواند بی‌پروایانه رفتار کند و مانند قطر سکوت نخواهد کرد. این موضوع یک‌بار در ساقط کردن بمب‌افکن روسیه نیز خود را نشان داد.
محذوریت‌های ترکیه
-
ترکیه در طول تاریخ جمهوری خود بدون ائتلاف و نظر مساعد قدرت‌های غربی به هیچ کشوری حمله نکرده است. جنگ قبرس با پشتوانه توافق‌نامه بین‌المللی شکل‌گرفته بین ترکیه، انگلیس و یونان انجام گرفت؛ ورود ترکیه به شمال عراق در نتیجه تفاهم‌نامه امنیتی در زمان صدام حسین برای مقابله با تهدیدات پ‌ک‌ک انجام گرفت که بعداً با سوءاستفاده از وضعیت نابسامان عراق گسترش یافت و حمله به شمال سوریه نیز در هماهنگی با قدرت‌های بین‌المللی یعنی روسیه و آمریکا و در نبود اقتدار قدرت مرکزی انجام شد. حمله به رژیم اسرائیل در هیچ‌یک از این چارچوب‌ها قرار نمی‌گیرد.
-
علیرغم فضای ضد اسرائیلی در جامعه ترکیه، دولتمردان این کشور علاقه‌ای به وارد شدن به جنگ با این رژیم ندارند زیرا عواقب سیاسی و اقتصادی سنگینی برای آنکارا خواهد داشت. لابی صهیونیستی در آمریکا یک لابی قدرتمند است که آنکارا اصلاً مایل نیست آن را در مقابل خود قرار دهد. اسرائیل در منطقه به نوعی نماینده غرب محسوب می‌شود و ترکیه اردوغان، تمایلی به درگیر شدن به این شکل عمیق و گسترده با غرب را ندارد. همچنین اقتصاد ترکیه وضعیت نابسامانی دارد و یک جنگ می‌تواند اوضاع آن را از شرایط سخت کنونی، بحرانی‌تر کند. به‌خصوص اینکه احتمالاً شاهد انتخاباتی زودتر از سال ۲۰۲۸ در ترکیه باشیم و اردوغان نمی‌خواهد که با افزایش نارضایتی، اندک شانس تداوم حضور در عرصه قدرت را از دست بدهد.
-
آنکارا برای کاهش احتمال حمله رژیم صهیونیستی احتمالاً حضور رهبران حماس در ترکیه را کمتر کرده یا فعالیت آنها را کاهش دهد زیرا این امر مسبوق به سابقه بوده و درباره رهبران اخوانی مصر تجربه شده است. همین امر می‌تواند بهانه را از تل‌آویو برای حمله بگیرد.
نگاهی به موارد بالا نشان می‌دهد که اگرچه رژیم صهیونیستی و حملات وحشیانه و دیوانه‌وار آن برای همه کشورهای منطقه تبدیل به یک خطر شده اما احتمال حمله این رژیم به ترکیه علیرغم حمایتش از حماس و اظهارات ضد اسرائیلی مقامات آنکارا کمتر از ایران و حتی قطر است.
جمع‌بندی راهبردی سردبیری ایران ویو24
بررسی داده‌های میدانی و سیاسی نشان می‌دهد که هرچند ترکیه به دلیل حمایت سیاسی و بین‌المللی از جنبش حماس در معرض تهدید لفظی و روانی رژیم صهیونیستی قرار دارد، اما شرایط ساختاری و محذوریت‌های چندجانبه، احتمال تحقق یک درگیری مستقیم در کوتاه مدت را بسیار ناچیز می‌سازد.
از یک‌سو، وابستگی انرژی اسرائیل به مسیر نفتی ترکیه، حجم بالای تجارت غیرمستقیم و سابقه همکاری‌های امنیتی و نظامی، دست تل‌آویو را در اقدام نظامی علیه آنکارا بسته نگه می‌دارد. از سوی دیگر، عضویت ترکیه در ناتو و جایگاه آن در معادلات منطقه‌ای، هزینه هرگونه حمله نظامی را برای اسرائیل به‌طور تصاعدی افزایش می‌دهد.
در مقابل، خود ترکیه نیز با محدودیت‌های اقتصادی، نگرانی از لابی صهیونیستی در آمریکا و محاسبات سیاسی داخلی مواجه است که مانع از حرکت به سمت یک تقابل مستقیم با اسرائیل می‌شود. احتمالاً آنکارا به جای تشدید تنش لفظی، سیاست مدیریت تهدید را در پیش گیرد تا هزینه‌های بالقوه برای خود را کاهش دهد.
به‌طور کلی، معادله امنیتی ترکیه و اسرائیل نشان می‌دهد که اگرچه فضای رسانه‌ای و گفتمان سیاسی تنش‌زا است، اما سناریوی حمله نظامی اسرائیل به ترکیه در شرایط کنونی بسیار کم‌احتمال بوده و بیشتر کارکردی روانی و بازدارنده دارد اما انجام اقدامات خرابکارانه و دخالت در مسائل داخلی ترکیه از سوی رژیم صهیونیستی منتفی نیست.
